آمارهای صادراتی نشان می‌دهد که ایران هفتمین صادر‌کننده سیمان دنیاست؛ جایگاهی که بعد از جشنی که در سال ٨٧ توسط دولت نهم برای خودکفایی در تولید سیمان گرفته شد نیز بیشتر مورد توجه قرار گرفت. با شروع نوسازی عراق موضوع صادرات سیمان به عراق به عنوان یکی از پروژه‌های اصلی صنعتی کشور مورد توجه قرار گرفت و در این راستا نیز در سال‌های گذشته صادرات قابل توجهی به عراق انجام شد اما صادراتی که هر از گاهی به دلایل مختلف متوقف یا با کندی انجام شده است. عراقی‌ها روزی با نام خودکفایی در تولید سیمان و روزی به دلیل نوسانات نرخ دلار جلوی محموله‌های صادراتی سیمان ایران را گرفته‌اند واین روال را با مشکلاتی مواجه کرده‌اند. شاید به همین دلیل بود که مسوولان ایرانی با توجه به این سنگ‌اندازی عراقی‌ها پیش پای سیمان ایران، به سراغ سایر بازارهای صادراتی برای سیمان ایران رفته‌اند چرا که سیاست‌های تجاری عراق در برابر صادرات سیمان ایران سبب افت فروش صادراتی صنعت سیمان داخلی شده است.

تعرفه ترجیحی واردات سیمان از اردن به عراق صفر و از عربستان ۱۵ درصد است؛ در حالی که تعرفه صادرات همین کالا از ایران ۵۰ درصد تعیین شده است. این در حالی است که براساس اعلام انجمن تولید‌کنندگان سیمان، ۵۰ تا ۷۰ درصد صادرات سیمان ایران بین ماه مارس سال ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۶ به بازار عراق بوده است. البته بنا به گفته فعالان این بازار ظاهرا صنعت سیمان ایران یک سالی هست که حساب چندانی روی بازار سیمان عراق باز نمی‌کند و افت تقریبا ۱۱ درصدی صادرات سیمان نیز ناشی از مشکلات صادرات به عراق است.

البته صادرات سیمان به عراق از طریق منطقه کردستان کماکان انجام می‌شود؛ ولی حجم این صادرات زیاد نیست.

محدودیت‌های صادرات سیمان به عراق بیشتر به سبب حمایت دولت عراق از منافع تولیدکنندگان داخلی عراق و ایجاد اشتغال و رونق کارخانه‌های سیمان عراقی بوده و کشور دیگری جایگزین ایران در بازار صادراتی سیمان عراق نشده است. آمارها نشان می‌دهد که در ۶ ماهه نخست امسال حدود ۳ میلیون تن سیمان و ۳ میلیون تن کلینکر از ایران صادر شده که تقریبا ۳۰ درصد از حجم صادرات سیمان از طریق منطقه کردستان وارد عراق شده است. یحیی آل‌اسحاق، رییس اتاق بازرگانی ایران و عراق در این باره گفته است: «با توجه به شرایط بازسازی در عراق، عراقی‌ها نیاز قابل توجهی به سیمان دارند و در داخل هم خیلی از واحدهای سیمان ما بسیج شدند و امکانات فراهم کردند که به عراق سیمان صادر کنند. واقعیت این است که عراقی‌ها تحت این عنوان که می‌خواهند در تولید و صنعت سیمان خودکفا شوند، واردات سیمان ایرانی را ممنوع کردند. در حوزه سرمایه‌گذاری کارخانه‌ها به عراقی‌ها گفتیم که شما اکنون به سیمان روز نیاز دارید و ما می‌توانیم برای کارخانه‌های شما خط سیمان را از طریق صادرات کلینکر ظرف چند ماه راه‌اندازی کنیم. عراقی‌ها ابتدا گفتند که کلینکر از ایران وارد می‌کنند و مطرح کردند که بیاید در عراق سرمایه‌گذاری کنید و کارخانه‌های سیمان راه بیندازید و در مزایده‌ها شرکت کنید، اما حتی وقتی ایرانی‌ها در مزایده‌های آنها شرکت کردند عراقی‌ها رفتار مناسبی از خود نشان ندادند و پروژه‌ها را به ایرانی‌ها واگذار نکردند.»روالی که موجب شده تا بازار جدید سیمان ایران از همسایه جنوب‌غربی‌اش به همسایه شمالی‌اش تغییر کند و روسیه جای عراق را برای ایران پر کند. روسیه به تازگی به یکی از بازارهای مورد توجه ایران مبدل شده و دو طرف قصد دارند بازار قابل توجهی از صادرات و واردات خود را به این کشور تخصیص دهند. ظاهرا سیمان هم یکی از کالاهایی است که مورد توجه روس‌هاست و طبق گفته عبدالرضا شیخان، دبیر انجمن صنفی کارفرمایان صنعت سیمان بعد از عراق قرار است جای خالی بازار عراق توسط روس‌ها پر شود. البته وی بازارهای جدید صنعت خاکستری کشور را علاوه بر روسیه بنگلادش و آفریقا عنوان می‌کند و از نفوذ ایران به این بازارها خبر می‌دهد و می‌گوید: در همین حال در این مدت حجم صادرات به برخی بازارهای قبلی مانند افغانستان افزایش داده شده است.
شیخان به موضع جالب دیگری هم اشاره می‌کند که قطعا می‌تواند فعالیت شرکت‌های سیمانی در جهت صادرات را تسریع ببخشد و آن هم تعلق گرفتن جایزه صادراتی ٣ دلار به ازای هر تن صادرات سیمان است که البته هنوز طبق گفته وی هیچ بخشنامه مکتوبی از سوی دولت ارسال نشده اما بحث آن موجب ترغیب بیشتر به سمت صادرات در بین تولید‌کننده‌ها شده است.

میزان تولید سیمان

مروری بر وضعیت کشورهای صادرکننده سیمان گویای آن است که در سال ۲۰۱۵میلادی ایران به عنوان هفتمین کشور تولیدکننده سیمان شناخته شده و ٦/١درصد از کل تولید سیمان جهان را به خود اختصاص داده است. صنعت سیمان در سال‌های گذشته و به ویژه از زمان شروع بحران اقتصادی سال ۲۰۰۸میلادی در اروپا و امریکا دستخوش تغییراتی شده است. اکنون چین به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده این بخش در سال‌های اخیر سهمی حدود ۵۸ درصد از کل تولید سیمان جهان در ۵ سال گذشته را به خود اختصاص داده است. به این ترتیب این کشور در سال ۲۰۱۵میلادی افزون‌بر ۲۳۵۰ میلیون تن تولید داشته است. پس از چین، هند به عنوان دومین تولیدکننده این بخش با تفاوتی قابل توجه در حجم تولید ٦/٦ درصد تولید سیمان جهان را به خود اختصاص داده و در سال ۲۰۱۵میلادی ۲۷۰میلیون تن تولید داشته است. امریکا نیز ۲ درصد سیمان جهان را تولید می‌کند و ٤/٨٣میلیون تن تولید این کشور بوده است. به گزارش ایسنا، ترکیه با تولید ۷۷ میلیون تن سیمان چهارمین تولیدکننده این بخش به شمار می‌رود که در مجموع ٩/١درصد از تولیدات سیمان جهان را به خود اختصاص می‌دهد. برزیل با تولید ۷۲ میلیون تن و دسترسی به ٨/١ درصد از کل تولید سیمان جهان در رتبه‌های چهارم و پنجم این جدول قرار گرفته‌اند. روسیه نیز با تولید ۶۹ میلیون تن و دسترسی به تولید ٧/١درصد از کل تولیدات سیمان جهان در رتبه ششم این جدول قرار گرفته است. ایران با تولید ۶۵ میلیون تن سیمان در سال ۲۰۱۵ میلادی نیز ٦/١درصد از کل تولیدات جهان را به خود اختصاص داده و در رتبه هفتم جدول قرار می‌گیرد. اندونزی، کره‌جنوبی، ویتنام، ژاپن، عربستان سعودی، مصر، تایلند، مکزیک، پاکستان، آلمان و ایتالیا دیگر کشورهایی هستند که در این زمینه تولید داشته و رتبه‌های هشتم تا هجدهم جدول تولیدات سیمان جهان را به خود اختصاص می‌دهند.

ایران، سومین تولیدکننده سیمان در افق ۱۴۰۴

نکته دیگر آنکه مصرف سیمان جهان در سال ۲۰۱۲میلادی برابر با ٧/٣ میلیارد تن (۹۷ درصد تولید سیمان جهان)، سال ۲۰۱۳میلادی معادل ۴ میلیارد تن (۹۸ درصد تولید سیمان جهان) و در سال ۲۰۱۴میلادی معادل ٣/٤ میلیارد تن (۱۰۳ درصد تولید سیمان جهان) بوده است. مروری بر ۱۰۰ شرکت نخست این حوزه گویای آن است که ۴ گروه ایرانی رتبه‌های ۶۰، ۶۲، ۶۴ و ۷۵ این جدول را به خود اختصاص داده‌اند. در سال‌های ۱۳۸۳ تا ۱۳۹۵ ظرفیت سیمان ایران با ۱۵۶ درصد رشد از ٦/٣٢میلیون تن به ٥/٨٣ میلیون تن در سال رسید. همچنین براساس چشم‌انداز ۱۴۰۴ محصولات کانی غیرفلزی به عنوان اولویت سوم با محوریت صنایع سیمان و کاشی سرامیک در بین ۱۲ اولویت صنعتی مورد توجه قرار گرفته‌اند. با در نظر گرفتن آخرین پیش‌بینی‌های انجام شده درباره نرخ رشد ٩/٤ درصدی مصرف سیمان تا سال ۲۰۱۸م یا به عبارت دیگر افزایش سرانه مصرف جهانی از ۵۳۹ به ۶۴۰ کیلوگرم کسب جایگاه سوم جهان با ظرفیت تولید سالانه ۱۲۰ میلیون تن و رتبه نخست در صادرات جهانی و ظرفیت تولید در منطقه برای صنعت سیمان ترسیم شده است.

عمده بازارهای صادراتی سیمان

عمده کشورهای واردکننده سیمان سفید ایران به ترتیب عبارتند از: عراق، امارات متحده عربی، قطر، کویت، بنگلادش، افغانستان، روسیه، قزاقستان، آذربایجان، عمان، تاجیکستان، ارمنستان، کره‌جنوبی، پاکستان، آفریقای جنوبی، هند، تانزانیا، ترکمنستان، ازبکستان، کنیا، فیلیپین، میانمار، قرقیزستان، بلژیک، گرجستان و سوریه؛ البته در سال‌های گذشته عربستان سعودی از جمله بازارهای صادراتی ایران در این بخش بوده و کشورهای دیگری چون بحرین، ترکیه، استرالیا، بلغارستان، آلمان و آفریقای مرکزی وارداتی در این بخش داشته‌اند. همچنین در حوزه سیمان خاکستری به ترتیب کشورهای افغانستان، پاکستان، کویت، عراق، سومالی، افغانستان، عمان، پاکستان، تانزانیا، عراق، تاجیکستان، کنیا، ترکمنستان، آذربایجان، تاجیکستان و ارمنستان از جمله کشورهایی بوده‌اند که به عنوان مقصد صادراتی ایران شناخته شده‌اند. در حوزه واردات سیمان سفید نیز در سال ۱۳۹۵، ترکیه عمده واردکننده سیمان به ایران بوده است. درباره سیمان خاکستری نیز کشورهای چین، کره‌جنوبی، امارات، هند، آلمان، تایلند، ترکیه و جمهوری چک عمده کشورهای صادرکننده سیمان به ایران بوده‌اند.