تهران-ایرنا- آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در تاریخ ۱۲ نوامبر ۲۰۲۵ (۲۱ آبان ۱۴۰۴) در دو گزارش محرمانه که توسط برخی خبرگزاری‌ها مانند AFP، آسوشیتدپرس و الجزیره پوشش داده شده، آخرین وضعیت برنامه هسته‌ای ایران را تشریح کرده است.

به گزارش سیاست خارجی ایرنا، در این گزارش از ایران خواسته شده تا هرچه سریع‌تر اجازه دهد تا موجودی اورانیوم غنی‌شده آن، به ویژه ذخایر حساس اورانیوم با غنای بالا، مورد بررسی و تایید قرار گیرد. این درخواست به دنبال تداوم اختلاف میان ایران و آژانس، که پس از جنگ ۱۲ روزه اسرائیل علیه ایران در ژوئن ۲۰۲۵ (خرداد ۱۴۰۴) تشدید شده، مطرح شده است. در این جنگ، تاسیسات کلیدی هسته‌ای ایران مانند نطنز، فردو و اصفهان مورد حمله هوایی اسرائیل و ایالات متحده قرار گرفتند. این در حالی بود که این تاسیسات و فعالیت‌های ایران در آنها تحت نظارت کامل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار داشت. گزارش جدید رافائل گروسی در شرایطی منتشر شده است که در اواخر اکتبر ۲۰۲۵، ایران، روسیه و چین در نامه‌ای مشترک به رافائل گروسی به طور رسمی پایان ماموریت آژانس تحت برجام را اعلام کردند.

جزئیات گزارش جدید آژانس؛ مواد هسته‌ای ایران کجاست

آژانس اعلام کرده که از زمان جنگ ۱۲ روزه در ژوئن ۲۰۲۵، قادر به تایید وضعیت ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران نبوده است. گزارش آژانس تاکید دارد که عدم دسترسی به این مواد هسته‌ای برای پنج ماه، روند بررسی را برای مدت زمان قابل توجهی به تاخیر انداخته و تداوم دانش و اشراف آژانس در مورد موجودی‌های قبلی مواد هسته‌ای ایران را از بین برده است.

آژانس این وضعیت را «نگرانی جدی» توصیف کرده و هشدار داده که باید فورا موجودی‌های اعلام‌شده قبلی مواد هسته‌ای در ایران بررسی شود تا نگرانی‌ها در مورد «انحراف احتمالی مواد هسته‌ای اعلام‌شده از استفاده صلح‌آمیز» برطرف گردد.

آژانس دسترسی فوری به ذخایر مواد هسته‌ای، به ویژه اورانیوم با غنای بالا، را حیاتی و فوری دانسته و از ایران خواسته است تا فعالیت‌های پادمانی را طبق معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) از سر گیرد.

در این گزارش تاکید شده که آژانس تاکنون تنها به تاسیسات هسته‌ای که تحت تأثیر جنگ قرار نگرفته‌اند، دسترسی داشته و بازرسی از آن‌ها را انجام داده اما دسترسی به سایت‌های بمباران‌شده مانند نطنز و فردو نداشته است.

به گزارش آسوشییتدپرس و الجزیره، آژانس اعلام کرده که بازرسان آن در تاریخ ۱۲ نوامبر به ایران سفر کرده‌اند تا بازرسی از مرکز فناوری هسته‌ای اصفهان (واقع در ۳۵۰ کیلومتری جنوب شرقی تهران) را انجام دهند، جایی که شامل سه راکتور تحقیقاتی چینی و آزمایشگاه‌های مرتبط با برنامه اتمی است و در جنگ مورد حمله قرار گرفت.

بازرسان آژانس همچنین از چندین تاسیسات هسته‌ای، از جمله راکتور تحقیقاتی تهران، بازدید کرده‌اند. با این وجود آژانس تاکید دارد که بازسازی «تصویر کامل از ذخایر هسته‌ای ایران» کاری دشوار خواهد بود.

بر اساس آخرین گزارش آژانس در سپتامبر ۲۰۲۵، ایران دارای ۴۴۰.۹ کیلوگرم (۹۷۲ پوند) اورانیوم غنی‌شده تا سطح ۶۰ درصد است. آژانس معتقد است که این میزان مواد ایران تنها یک گام فنی کوتاه تا سطح غنی‌سازی ۹۰ درصد (سطح مورد نیاز برای سلاح هسته‌ای) فاصله دارد. این در حالی است که جمهوری اسلامی ایران پیش و پس از جنگ دوازده روزه اسرائیل و آمریکا تاکید داشته که برنامه هسته ای آن کاملا صلح آمیز است و هیچکدام از گزارش های آژانس نیز تاکنون انحراف برنامه هسته ای ایران از این مسیر را گزارش نداده اند.

رافائل گروسی، مدیرکل آژانس، در مصاحبه اخیر خود هشدار داده که اگر ایران تصمیم به تسلیحاتی کردن برنامه خود بگیرد این مقدار می‌تواند برای تولید تا ۱۰ بمب هسته‌ای کافی باشد البته این مقام آژانس همزمان تاکید کرده که هیچ مدرکی دال بر پیگیری تسلیحاتی توسط ایران وجود ندارد.

در گزارش های منتشر شده در رسانه ها ادعا شده که آژانس ذخایر اورانیوم ایران را «نگرانی جدی» می‌داند. بخشی از این ذخایر ممکن است در حملات نابود شده باشد، اما دیپلمات‌ها و برخی از کارشناسان خلع سلاح معتقدند که بخش عمده آن در تأسیسات زیرزمینی عمیق مانند اصفهان ذخیره شده بود، جایی که ورودی تونل‌ها آسیب دیده اما آسیب کلی محدود بوده است.

چرا ایران همکاری با آژانس را محدود کرد؟

ایران پس از جنگ ۱۲ روزه، همکاری با آژانس را تعلیق و این نهاد را متهم به عدم محکومیت حملات و انتقال اطلاعات حساس به اسرائیل کرد. با این حال، در اوایل سپتامبر ۲۰۲۵، توافقی در قاهره بین رافائل گروسی و سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه برای ازسرگیری بازرسی‌ها حاصل شد، که اجازه بازرسی از تاسیسات آسیب‌ندیده مانند نیروگاه بوشهر، راکتور تحقیقاتی تهران و سه تاسیسات دیگر در تهران را داد. اما در اواخر همان ماه، پس از بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل توسط تروئیکای اروپایی از طریق مکانیسم اسنپ‌بک، ایران اجرای توافق قاهره را متوقف کرد.

ایران طبق معاهده ان‌پی‌تی متعهد به همکاری است اما در نامه‌ای به آژانس در ۱۱ نوامبر، اعلام کرد که هرگونه همکاری مشروط به تصمیم شورای عالی امنیت ملی خواهدبود.

در گزارش های رسانه ای که در 72 ساعت اخیر پیرامون گزارش جدید رافائل گروسی منتشر شده به اظهارات سخنگوی دولت و سخنگوی وزارت خارجه در این باره استناد شده و به نقل از اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه آمده است که ایران تا زمانی که عضو NPT است، به تعهدات خود پایبند خواهد بود.

در بخش هایی از این گزارش‌ها نیز به سخنان فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت اشاره شده که گفته بود ایران آماده مذاکره است، اما تنها اگر ایالات متحده مطالبه ها و درخواستهای غیرواقعی خود مانند غنی‌سازی صفر و اعمال محدودیت بر برنامه موشکی بالستیک را کنار بگذارد.

سخنان مسعود پزشکیان ، رئیس جمهور نیز که اعلام کرده که ایران تاسیسات هسته‌ای خود را بازسازی خواهد کرد، انعکاس قابل توجهی در این گزارش‌ها داشته است.

گزارش جدید آژانس بین المللی انرژی اتمی در شرایطی منتشر شده که مذاکرات غیرمستقیم بین ایران و ایالات متحده از زمان شروع جنگ اسرائیل متوقف شده و ایران می‌گوید تنها با کنار گذاشتن مطالبه های حداکثری ایالات متحده، مذاکره خواهد کرد.

تروئیکای اروپایی پس از چند دور مذاکره با ایران، متوقف کردن روند بازگشت تحریم های شورای امنیت علیه ایران را به ورود ایران به مذاکرات مستقیم با ایالات متحده، ازسرگیری کامل همکاری با آژانس و شفاف‌سازی وضعیت ذخایر اورانیوم منوط کردند، پیش شرط هایی که از جانب ایران به تسلیم صرف و دیکته مطالبه ها پیش از انجام مذاکره تعبیر شده و مورد پذیرش قرار نگرفت.

در شرایطی که تماس‌های میان وزیر خارجه ایران با مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی ادامه دارد، آژانس از ایران خواسته تا طبق توافق پادمانی، گزارش ویژه ارائه دهد که مکان و وضعیت مواد هسته‌ای، از جمله ذخایر اورانیوم با غنای بالا، و وضعیت تاسیسات آسیب‌دیده در جنگ را مشخص کند. آژانس تأکید دارد که بدون این گزارش، نمی‌تواند اطمینان دهد که برنامه هسته‌ای ایران صلح‌آمیز است.

در میان تداوم جدال میان ایران و آژانس، نقش رافائل گروسی که سودای دبیرکلی سازمان ملل را هم در سر دارد مهم و کلیدی تلقی می‌شود. ایران پس از آغاز جنگ اسرائیل، مدیر کل آژانس را به دلیل ارائه گزارشی که تهران آن را جانبدارانه و بی اساس خوانده بود متهم به بسترسازی برای مشروعیت بخشیدن به حمله به تاسیسات هسته ای خود کرد. پس از آن نیز، خودداری آژانس بین المللی انرژی اتمی از محکوم کردن حملات صورت گرفته به تاسیسات هسته ای ایران بر دامنه اختلاف های ایران و آژانس افزود.

گروسی در یک ماه اخیر در فواصل زمانی نزدیک به هم تلاش کرده با اظهارنظرهای متعدد، ماجرای پرونده هسته ای ایران را در میان سیل اخبار پیرامون جنگ غزه، جنگ اوکراین و سایر تحولات بین المللی همچنان زنده نگاه دارد. او در بیانیه ای به شورای حکام آژانس در اکتبر ۲۰۲۵اعلام کرد که آژانس معتقد است بیشتر اورانیوم غنی‌شده با غنای بالا ایران در سایت‌های اصفهان، نطنز و فردو باقی مانده است. وی افزود که ایران تنها به صورت قطره‌چکانی به بازرسان آژانس اجازه دسترسی می‌دهد.

گروسی همچنین در 30 اکتبر در مصاحبه‌ای در مقر سازمان ملل تاکید کرد که ایران نه در حال توسعه سلاح هسته‌ای بوده و نه اکنون در میانه چنین برنامه ای قرار دارد.

مدیر کل آژانس در اوایل ماه جاری میلادی نیز در مصاحبه با فایننشال تایمز گفت که ایران باید به طور جدی همکاری خود با بازرسان سازمان ملل را بهبود بخشد تا از افزایش تنش‌ها با غرب جلوگیری شود. وی اشاره کرد که آژانس از زمان درگیری‌های ژوئن با اسرائیل، حدود ۱۲ بازرسی در ایران انجام داده، اما به سایت‌های هسته‌ای بمباران‌شده مانند فردو، نطنز و اصفهان دسترسی نداشته است.

رافائل گروسی در پاسخ به برخی گزارش‌های رسانه‌ای تایید کرد که فعالیتهایی نزدیک به تاسیسات هسته ای ایران مشاهده شده اما تاکید کرد که این به معنای فعالیت غنی‌سازی نیست.

یکی از تند و تیزترین موضع گیری های گروسی نیز زمانی بود که با توجه به موضع ایران در تغییر شکل همکاری با آژانس پس از جنگ دوازده روزه گفت: ایران نمی‌تواند انتظار داشته باشد آژانس بگوید: «چون جنگ بوده، شما در دسته دیگری هستید.» در غیر این صورت، باید گزارش دهم که ما تمام نظارت خود بر برنامه هسته ای ایران را از دست دادیم.

می‌توان گفت که اظهارات گروسی در این دوره بر دو محور اصلی تمرکز دارد: نگرانی‌های فنی و امنیتی درباره عدم دسترسی به ذخایر اورانیوم و امید به دیپلماسی از طریق مذاکرات فنی. به نظر می رسد آنچه در رویکرد رافائل گروسی نسبت به ایران مغفول مانده، اتفاقاتی است که در میدان رخ داده و ایران نه تنها یک جنگ دوازده روزه را پشت سر گذاشته بلکه با تصمیم تروئیکای اروپایی و حمایت ایالات متحده، سازوکار بازگشت خودکار تحریمهای شورای امنیت علیه ایران نیز فعال شده است. هرچند جدال حقوقی میان ایران، چین و روسیه با غرب در خصوص مشروعیت استفاده از این سازوکار همچنان ادامه دارد اما نمی توان از تاثیر این تحولات بر وضعیت پرونده ایران در حوزه های سیاسی، اقتصادی و امنیتی چشم پوشی کرد. در شرایطی که ایالات متحده همچنان بر تداوم مطالبه‌های حداکثری در مذاکره با ایران تاکید داشته باشد نمی‌توان از ایران انتظار داشت که با واگذاری تمام کارت‌های مذاکراتی خود نتیجه توافقی از پیش تعیین و دیکته شده را بپذیرد.