عبور از سد تحریم‌ها با دیپلماسی فعال اقتصادی/ بانک مرکزی چگونه یکجانبه‌گرایی نهاد‌های مالی بین‌المللی را دور زد؟
بانک مرکزی با دیپلماسی فعال اقتصادی، زمینه انجام مبادلات بانکی کشور در شرایط تحریم را فراهم کرده است.
دیپلماسی اقتصادی بانک مرکزی در هفته‌های اخیر دوباره روی دور تند افتاده است. محمدرضا فرزین، در ادامه برنامه جامعی که از حدود دو سال قبل در حال پیگیری آن است، سفر به کشور‌هایی که با ایران مراودات مالی و تجاری دارند را در دستور کار قرار داده است.
رئیس کل بانک مرکزی که اوایل خردادماه به عمان سفر کرده بود، با فاصله کوتاهی راهی چین شد تا در نشست روسای بانک‌های مرکزی پیمان شانگهای شرکت کند.
در دو سال اخیر، بانک مرکزی ایران، در کنار مجموعه‌ای از اقدامات اصلاحی و همچنین تغییرات ساختاری در بازار‌های پول و ارز، ظرفیت‌های جدیدی را در زمینه برقراری روابط پولی و بانکی خارجی تحت شرایط تحریمی فعال کرده و در این چارچوب، تمرکز اصلی دیپلماسی خود را بر کاهش وابستگی به سیستم‌های مالی غربی، گسترش همکاری‌های منطقه‌ای و ایجاد مسیر‌های جایگزین تراکنش‌های بانکی قرار داده است.
توسعه همه‌جانبه روابط بانکی
رئیس کل بانک مرکزی کشورمان بر اساس تجربه‌های گذشته، بار‌ها بر ضرورت ایجاد زیرساخت‌های مالی مستقل تأکید کرده است. او در تاریخ سه‌شنبه ۲۳ اردیبهشت‌ماه در مراسم رونمایی از فاز دوم اتصال شبکه شتاب ایران و میر روسیه تصریح کرد که متأسفانه هم‌اکنون بستر روابط بانکی بر پایه بستر‌های ناامن غربی است و اولویت بانک مرکزی را ایجاد شبکه‌های امن با کشور‌های عضو بریکس و منطقه عنوان کرد.
وی با بیان اینکه پروژه شتاب-میر سه فاز دارد و تنها یکی از پروژه‌هایی است که با بانک مرکزی روسیه توافق کرده‌ایم، تصریح کرد: «تمام مردم ایران و تمام مردم روسیه برای هر نیازی باید بتوانند مبادلات پولی آسانی داشته باشند و بدون استفاده از ویزا یا مسترکارت، با هم ارتباط برقرار کنند و از خدمات بانکی بهره‌مند شوند.»
فرزین در تاریخ اول خردادماه نیز در اولین نشست منطقه‌ای تقویت و قاعده‌مندسازی دیپلماسی استانی نیز گفت: «اگر می‌خواهیم به عنوان یک کشور باز وضعیت را توسعه دهیم و رشد را محقق کنیم، مجبوریم مراودات پولی بانکی خود را هم با دنیا توسعه دهیم و به توسعه روابط با کشور‌های طرف تجاری بپردازیم. تجارت ما اکنون بیشتر با شرق و بریکس و کشور‌های منطقه انجام می‌شود. ما حدوداً ۵۰ شعبه بانکی در تمام دنیا داریم که بخش زیادی از آن در کشور‌های غربی است، چراکه در گذشته تمرکز تجارت بر غرب بوده است، اما به دنبال توسعه روابط با کشور‌های شرقی همچون بریکس و کشور‌های منطقه هستیم.»
بانک مشترک با عمان
رئیس‌کل بانک مرکزی برای تکمیل یک قطعه دیگر از جورچین دیپلماسی خارجی خود، در تاریخ ۴ خردادماه با هدف گفت‌و‌گو با رئیس بانک مرکزی عمان در جهت افزایش همکاری‌های دوجانبه، به مسقط رفت. او در این سفر گفت که «بانک مرکزی در حال بررسی امکان ایجاد بانک و توسعه فعالیت‌های پولی مشترک با عمان است که می‌تواند زمینه‌ساز تبادلات پولی مستقیم شود.»
فرزین با اشاره به موانع انتقال پول، بیان کرد: «برای رفع این موضوع به دنبال این هستیم که مانند تجربه‌ای که با برخی کشور‌ها داشتیم، کارت گردشگری تعریف کنیم تا عمانی‌ها در ایران و یا بالعکس بتوانند به راحتی پول جابجا کنند.»
اشاره فرزین به تجربه اتصال شبکه کارتی ایران و روسیه است و بر این اساس به نظر می‌رسد در آینده باید شاهد توسعه این تجربه در ارتباط با سایر کشور‌ها نیز باشیم.
مهم‌ترین توافقات این سفر که همزمان با حضور رئیس‌جمهور کشورمان در مسقط انجام شد، علاوه بر ایجاد بانک مشترک و راه‌اندازی کارت گردشگری، راه‌اندازی خط کشتیرانی چابهار-عمان جهت کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل بود که نشان می‌دهد ایران در حال حرکت در مسیر درست انطباق نقشه ارزی و تجاری کشور است.
از غرب به شرق آسیا
مسقط تنها مقصد رئیس کل بانک مرکزی در هفته‌های اخیر نبوده است. فرزین یک هفته بعد از عمان، راهی چین شد. او در تاریخ ۱۱ خردادماه به پکن رفت تا در اجلاس روسای بانک‌های مرکزی کشور‌های عضو سازمان همکاری‌های شانگهای حضور پیدا کند.
دو موضوع مهم بررسی راهکار‌های افزایش مراودات پولی و مالی و همچنین تسهیل تسویه حساب ارزی بین اعضا، محور‌های اجلاس روسای بانک‌های مرکزی کشور‌های عضو سازمان همکاری‌های شانگهای در پکن بود و ایران نیز با دست پر برای ارائه پیشنهاداتی عملیاتی در این نشست حاضر شد.
رئیس کل بانک مرکزی در سفر به چین با بیان اینکه ما از بانکی که هم اهداف توسعه را دنبال کند و هم کارکرد تجاری داشته باشد حمایت می‌کنیم، گفت: «اگر بتوانیم زیرساخت‌های تسویه و تأمین مالی بین کشور‌های عضو سازمان همکاری‌های شانگهای ایجاد کنیم، می‌توانیم از یکجانبه‌گرایی که سال‌هاست در سمت بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول وجود دارد فاصله بگیریم و فرصتی در اختیار کشور‌های منطقه و شرق قرار دهیم تا اهداف چندجانبه‌گرایی در عملیات‌های پولی و بانکی را دنبال کنند.»
رئیس کل بانک مرکزی، سازمان همکاری‌های شانگهای را یک سازمان مهم منطقه‌ای توصیف کرد و گفت: «۱۰ کشور از جمله اقتصاد‌های بزرگی همچون چین، هند و روسیه عضو این سازمان هستند که ۴۵ درصد جمعیت جهان و سهم بسیار بالایی در اقتصاد جهانی دارند.»
ماموریت فرادستگاهی
بر اساس این گزارش، رویکرد بانک مرکزی برای استفاده از همه ظرفیت‌های پیرامون کشور در شرایط تنگنای تحریمی باعث شده روند مبادلات خارجی کشور متوقف نماند و با همین پشتوانه بود که ارزش تجارت خارجی کشور در سال ۱۴۰۳ به ۱۳۰ میلیارد رسید. این روند با پیگیری‌های بانک مرکزی در حال استمرار است و می‌تواند تجارت خارجی کشور را در سال جدید هم با رکوردشکنی دیگری همراه کند.
البته نباید از این مهم غافل شد که عبور از سد تحریم‌ها به اراده‌ای جمعی، متشکل از همه دستگاه‌های مسئول، از وزارت صمت و کشاورزی گرفته تا وزارت اقتصاد و البته فعالان بخش خصوصی نیاز دارد و همه باید در این زمینه احساس مسئولیت کنند.
