به نوشته بلومبرگ، در سن شش سالگی، پدرش که یک صاحب کسب‌وکار بازنشسته است، دخترش را به جلسات کاری خود می‌برد و می‌گفت که او باید به این موضوع که تنها دختر در جلسات است، عادت کند. زمانی که مریم البسام در سال 2013 نخستین شغل خود را به دست آورد، اقتصاد عربستان همچنان توسط مردان هدایت می‌شد.

اما در سال 2018، بادهای تغییر شروع به وزیدن کرد. عربستان سعودی به آخرین کشور جهان تبدیل شد که به زنان حق رانندگی اعطا کرد. بعدتر در این کشور اصلاحاتی دیگری اعلام شد که به واسطه آن، زنان می‌توانند بدون اجازه مرد، کسب‌وکار خود را راه بیندازند، در دوران بارداری شغل خود را حفظ کنند و به شکل مستقل به سفر بروند.

طی چهار سال، نرخ مشارکت زنان عربستان در بازار کار این کشور تقریبا دو برابر بیشتر شد و به 37 درصد افزایش پیدا کرد. در حال حاضر، مریم البسام برای شرکت «گرَفین ونچرز»، یکی از شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر سیلیکون‌ولی، به‌عنوان مدیر ارشد مشغول به کار است و در ریاض به‌دنبال معاملات برای شرکتش می‌رود. زنان دیگر عربستان نیز مانند او در حال طی کردن پله‌های ترقی و کسب سِمت‌های قابل توجه در حوزه تجارت و امور مالی هستند، از جمله معاملات سهام و راه‌اندازی شرکت‌ها.

البسام گفته: «ما اکنون بیشتر دیده می‌شویم و در حال ورود به سطح جدیدی از نقش‌آفرینی هستیم.»

مصاحبه با تعدادی از مدیران ارشد زن در عربستان سعودی نشان‌دهنده تغییری محسوس نسبت به یک دهه قبل است، یعنی زمانی که این کشور کارکنان زن بسیار کمی داشت.

نمودار عربستان

میزان رشد مشارکت زنان سعودی در اقتصاد عربستان در مقایسه با کشورهای دیگر

تعدادی از زنان موفق عربستان که پیش‌تر هرگز در انظار عمومی صحبت نکرده بودند، قبول کردند که در مصاحبه بلومبرگ حضور داشته باشند زیرا آن‌ها مشتاق برجسته کردن پیشرفت‌ها در زمینه حضور زنان در جامعه و بازار کار بودند.

چالش‌ها همچنان در ابعاد بزرگ وجود دارد. سازمان عفو بین‌الملل اعلام کرده که در سال جاری میلادی یک فعال زن در عربستان زندانی شده است. در همین حال، امتیازات و منافع برای زنان سعودی یکسان نبوده است. آن‌هایی که بیرون از پایتخت مالی یعنی ریاض قرار دارند و از خانواده‌هایی هستند که به‌اندازه کافی ترقی‌خواه یا ثروتمند نیستند، عموما فرصت‌های محدودتری به دست می‌آورند.

در سراسر جهان، اقتصاددانان منفعت‌های مالی مربوط به کاهش شکاف جنسیتی در مشاغل را برجسته کرده‌اند؛ هدفی که حتی کشورهای توسعه‌یافته نیز از آن دور مانده‌اند.

در آمریکا - که این شکاف به شکل جدی در کمپین انتخاباتی کاملا هریس که دونالد ترامپ شکست‌ خورد، دنبال می‌شد - درصد زنانی که در بازار کار حضور دارند حتی از نرخ 58 درصدی که پیش از همه‌گیری کووید-19 ثبت شد، کمتر شده است.

کشورهای کمی وجود دارند که بتوانند مانند عربستان سعودی به‌عنوان بزرگ‌ترین اقتصاد خاورمیانه با تولید ناخالص داخلی سالانه 1.1 تریلیون دلاری، مزایای تقویت برابری جنسیتی را نشان دهند. طبق اعلام کپتیال اکونومیکس، پیشرفت در زمینه‌ حضور زنان در بازار کار باعث رشد تولید ناخالص داخلی عربستان تا حدود 12 درصد شده است. اس‌اندپی گلوبال پیش‌بینی کرده در حالتی که زنان بیشتری وارد بازار کار شوند، این امر می‌تواند طی دهه اینده 39 میلیارد دلار به اقتصاد عربستان اضافه کند و زنان می‌توانند به موتور رشد بخش‌هایی مثل امور مالی تبدیل شوند.

در حالیکه عربستان شاهد یک رشد خیره‌کننده در مشارکت زنان در بازار کار بوده، این کشور همچنان از این نظر پشت سر اقتصادهایی نظیر آمریکا، چین و امارات متحده عربی ایستاده است. با این حال، بسیاری از زنان عربستان که دوران قبلی را به یاد می‌آورند، اکنون احساس می‌کنند که بیش از همیشه فرصت‌ دارند تا تأثیر خود را نشان دهند.

دولت سعودی اعلام کرده درصد حضور زنان در مناصب ارشد و میانه مدیریتی در سه‌ماهه نخست 2024 در سطح حدود 44 درصد قرار داشته است.

در ادامه، نظر تعدادی از مدیران زن در عربستان نسبت به مزایایی که به‌ دست آورده‌اند، چالش‌هایی که با آن‌ها روبه‌رو هستند و مسیر پیش‌رو آورده شده است.

مریم البسام برای شرکت «گرَفین ونچرز»، یکی از شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر سیلیکون‌ولی، به‌عنوان مدیر ارشد در ریاض به‌دنبال معاملات می‌رود. او حرفه خود را در سال 2013 در حوزه تبلیغات آغاز کرد و به‌سرعت دریافت که این صنعت نیز مانند بسیاری از حوزه‌های دیگر تحت سلطه مردان قرار دارد.

«"چرا یک زن این کار را انجام می‌دهد؟ حضور یک مرد بهتر نبود؟" اینکه من توانستم کارها را به‌خوبی انجام دهم، برای ‌آن‌ها یک اتفاق چشمگیر بود.»

در آن زمان، عربستان قوانین تفکیف جنسیتی خود در محل کار را به‌طور کامل برداشته بود، اما زنان همچنان اغلب در فضاهای کاری خاصی حضور پیدا می‌کردند. امروزه دفاتر ریاض در مقایسه با آنچه که در لندن و نیویورک دیده می‌شود، تفاوت اندکی دارند، به غیر از اینکه بسیاری از زنان سعودی همچنان به واسطه عقاید خود پوشش کاملی دارند.

البسام زمانی که در سال 2018 برای یک استارتاپ کار می‌کرد، شاهد تغییر بود؛ سوالات به مکالمه تبدیل شدند و همتایان زن او علاقه بیشتری به کار نشان دادند.

با این حال، او می‌گوید که زنان به مهارت‌های بیشتری نیاز داشتند و کلیشه‌های پیرامون آن‌ها همچنان باقی مانده است. البسام در حالیکه برای شرکت در یک برنامه مدیریتی به نیویورک رفته بود، با این سوال از سوی یک مرد مواجه شد: «نمی‌دانستم که زنان سعودی زیادی وجود دارند که حساب و کتاب بلدند.»

او می‌گوید: «مردم همچنان درباره ما سوال دارند. آن‌ها فکر می‌کنند که زنان در عربستان در چادر زندگی می‌کنند و با شتر به نقاط مختلف می‌روند. ما قطعا این کار را انجام نمی‌دهیم، اما کلیشه‌هایی به این شکل همچنان وجود دارد.»

بسیاری از زنانی که بلومبرگ با آن‌ها مصاحبه کرده، گفته‌اند که تحصیلات، الگوهای بزرگ در میان زنان و خانواده‌های حمایت‌گر، کلید موفقیت آن‌ها بوده‌اند.

البسام در دانشگاه‌های کلمبیا و هاروارد تحصیل کرده و در حال اخذ مدرک MBA خود است، در حالیکه همچنان به‌دنبال علاقه خود - استارتاپ‌ها و فین‌تک - از طریق نقشش در شرکت گرفین ونچرز است. او گفت: «اکنون نوبت زنان ماست.»

نوره عبدالله المرزوق، مدیر اجرایی حسابداری در Engie’s Dhuruma O&M، از خانواده‌ای در استان شرقی عربستان به نام دمام می‌آید که استعداد ریاضی در ژنتیک آن‌ها است. این شهر در نزدیکی ذخایر نفتی وسیعی قرار دارد که باعث شده است دولت در دهه‌های اخیر درآمد قابل توجهی پیدا کند.

او که مصمم بود ثابت کند که می‌تواند به پیشرفت ادامه دهد، به ریاض رفت تا در رشته امور مالی و حسابداری تحصیل کند.

المرزوق می‌گوید: «همه در خانواده من در ریاضی خبره هستند. گاهی فکر می‌کنم به این خاطر وارد حوزه امور مالی شدم تا بتوانم آن‌ها را شکست دهم.»

المرزوق حمایت خانواده‌اش را هنگام درخواست برای دور شدن از خانه و سپس زمانی که در ریاض مستقر شد، یافت. اما او می‌گوید این همیشه اتفاق نمی‌افتد و اضافه می‌کند که تغییر نگرش خانواده‌های محافظه‌کارتر می‌تواند یکی از موانع پیشرفت در ادامه یافتن توانمندسازی زنان را از سر راه بردارد.

او گفت: «یک کلیشه وجود دارد که زن نمی‌تواند خودش فکر کند. اما فکر می‌کنم در اینجا پیشرفت کرده‌ایم. تغییرات بزرگی رخ داده است.»

المرزوق امیدوار است افراد بیشتری به زنان سعودی ایمان بیاورند تا فرصت‌های برابر بیشتری برای کسب تجربه داشته باشند.

خلود الدوسری، رئیس دفتر سعودی در Northern Trust، در سال 2009 پس از سپری کردن بخش زیادی از زندگی خود در آمریکا، بریتانیا و کانادا، به کشورش بازگشت. او زمانی را به یاد می‌آورد که فرصت‌ها محدود بود و می‌گوید: «هیچ‌وقت در افق کشور دیده نمی‌شد که بتوانیم به سِمت‌های مدیریتی و رهبری دست پیدا کنیم.»

اما پس از سال‌ها کار در یک دفتر خانوادگی، او به عضویت هیئت‌مدیره Northern Trust عربستان درآمد و در سال 2022 مسئولیت ریاست این شرکت خدمات مالی در عربستان را بر عهده گرفت. الدوسری می‌گوید کنجکاوی، تجربیات متنوع و داشتن مربیان نقش کلیدی در موفقیت او داشته‌اند.

او تأکید می‌کند که ایجاد فرصت‌های مربیگری برای زنان برای رهبران آینده عربستان بسیار حیاتی است، همان‌طور که درس‌هایی که در خانه به آن‌ها داده می‌شود، اهمیت دارند. او به‌طور خاص امیدوار است که خانواده‌های جوان دختران خود را تشویق کنند تا ریسک‌های محاسبه‌شده بیشتری انجام دهند.

در مورد آینده، الدوسری می‌خواهد عربستان سعودی به صادرکننده‌ای از استعدادهای جهانی تبدیل شود.

او می‌گوید: «این مرحله بعدی در سفر ما است. شاید روزی شاهد یک زن سعودی به عنوان مدیرعامل جهانی باشیم.»