نکته اول دقت پیش‌بینی دولت در ابتدای هر سال است. برای مثال اگر دولت بیش از حد توانش در قانون بودجه ارزیابی داشته باشد نرخ تحقق مالیات طی سال کاهش پیدا خواهد کرد. نکته دومی که می‌توان از میزان تحقق مالیات‌ها دریافت کرد، توان مالیات‌ستانی دولت است. به عبارتی ممکن است دولت در قانون بودجه آن سال نسبت به سال گذشته‌اش ارزیابی درستی از درآمدهای مالیاتی داشته باشد، اما به دلایل مختلف نتواند به اندازه کافی مالیات‌ستانی انجام دهد.

لذا بررسی نرخ تحقق مالیاتی از اهمیت بالایی برخوردار است. نرخ تحقق مالیاتی در هر ماه از سال از تقسیم «میزان مالیات ستانده شده در آن ماه» نسبت به «پیش‌بینی دولت از مالیاتی که قرار است در آن ماه اخذ شود» به دست می‌آید.

در ایران، آمار مالیات‌های دریافتی در هر ماه توسط سازمان امور مالیاتی کشور منتشر می‌شود. که نرخ تحقق مالیاتی را از تقسیم این رقم بر رقم پیش‌بینی شده هر ماه در قانون بودجه می‌توان بدست آورد.

آخرین آمارهای بدست آمده از این سازمان نشان می‌دهد نرخ تحقق کل مالیات‌های مستقیم و کالا و خدمات در شش ماهه ابتدایی سال ۱۴۰۳ معادل ۹۲.۹ درصد بوده است.

آشنایی با ساختار مالیاتی در کشور

کل مالیات‌های کشور به دو دسته اصلی «مالیات‌های مستقیم» و «مالیات‌های غیرمستقیم» تقسیم می‌شود. مالیات‌های مستقیم نیز خود به سه دسته تقسیم می‌شود؛ «مالیات اشخاص حقوقی»، «مالیات بر درآمدها» و «مالیات بر ثروت». سوی دیگر مالیات‌های غیرمستقیم قرار دارد که مهمترین جزء آن «مالیات ارزش افزوده» است.

در ادامه به ارزیابی دقیق عملکرد مالیاتی انواع مالیات‌ها خواهیم پرداخت و آن‌ها را با جزئیات بیشتری بررسی خواهیم کرد.

تحقق بیش از ۱۰۰ درصدی مالیات‌های مستقیم

بررسی داده‌های سازمان امور مالیاتی کشور از در شش ماهه ابتدایی سال جاری نشان می‌دهد نرخ تحقق کل مالیات‌های مستقیم و غیرمستقیم (کالا و خدمات) به ۹۲.۹ درصد رسیده است. به عبارتی برآورد دولت از درآمد مالیاتی در نیمه نخست امسال معادل ۵۵۲ هزار میلیارد تومان (همت) بوده که ۹۲.۹ درصد آن یعنی بیش از ۵۱۲ همت محقق شده است.

بررسی جزئی‌تر این آمار حاکی از آن است که نرخ تحقق مالیات‌های غیر مستقیم در این مدت معادل ۶۵.۱ درصد بوده است. این آمار نشان می‌دهد از برآورد حدود ۲۳۴ هزار میلیارد تومانی دولت در قانون بودجه تا پایان شهریور امسال، حدود ۱۵۲ همت مالیات وصول شده است.

در سمت دیگر مالیات‌های مستقیم قرار گرفته است. آمارهای سازمان امور مالیاتی کشور گویای آن است که نرخ تحقق مالیات‌های مستقیم تا پایان شهریور ماه ۱۱۳.۳ درصد بوده است. به عبارت دیگر، می‌توان گفت دولت توانسته حدود ۳۶۰ همت از ۳۱۸ همت برآوردی خود در قانون بودجه را از پایه مالیاتی محقق سازد. به عبارتی دولت در این مدت ۴۲ همت بیشتر از میزان برآوردی مالیات ستانی داشته است.

اگر در انواع مالیات‌های مستقیم خرد شویم، می‌توان مشاهده کرد که بیشترین نرخ تحقق مالیاتی مربوط به مالیات بر اشخاص حقوقی بوده است. آمارها حاکی از آن است که نرخ تحقق این پایه مالیاتی در شش ماهه نخست امسال حدود ۱۲۲.۶ درصد است. رتبه‌های بعدی مالیات بر درآمدها و مالیات بر ثروت قرار گرفته که به ترتیب به میزان ۱۰۵.۱ درصد و ۵۸.۷ درصد تحقق یافته‌اند.

به این شکل می‌توان گفت دو گروه از مالیات‌های مستقیم در نیمه نخست امسال تجربه تحقق بیشتر از ۱۰۰ درصد را داشته‌اند و در حقیقت بیش از میزان برآورد شده دولت را محقق کرده‌اند.