حذف تعرفه واردات کنجاله سویا ضربه جدی به تولید داخلی دانه‌های روغنی و صنعت روغن کشی وارد می کند و تجربه تلخ شکست طرح افزایش خوداتکایی زنجیره روغن در سال های ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۱ به دلیل حذف تعرفه واردات کنجاله سویا و روغن خام را تکرار خواهد کرد.

زنجیره دانه‌های روغنی و روغن خوراکی و نهاده‌های دامی زنجیره بهم پیوسته‌ای است که تغییر در شرایط تامین یکی از اجزای این زنجیره سایر بخش‌های مرتبط را نیز دچار تغییر می‌کند. ایران همواره طی سال‌های اخیر به دلیل عدم تولید مناسب دانه‌های روغنی در داخل، وابسته به واردات دانه‌های روغنی، روغن و کنجاله‌ها بوده است.

دانه‌های روغنی تولید داخل و یا وارداتی پس از انتقال به کارخانجات روغن‌کشی و استحصال روغن از آن به دو صورت روغن تصفیه نشده و کنجاله به کارخانجات تصفیه روغن خوراکی و دامداری‌ها و مرغداری‌ها جهت مصرف ارسال می‌شود.

کاهش وابستگی به واردات روغن خام و کنجاله سویا در صورت فعال شدن ظرفیت کارخانجات روغن‌کشی

در حال حاضر میزان مصرف روغن و کنجاله حاصل از دانه‌های روغنی حدود 2.3 و 4 میلیون تن در سال است. به همین منظور بخشی از مصرف کشور از طریق تولید داخلی و بخشی دیگر نیز از طریق واردات تامین می‌شود. در نمودار زیر وضعیت مصرف و تولید و واردات این نهاده‌ها نمایان است:

در سال 1400 و قبل از حذف ارز ترجیحی حدود 17، 39 و 42 درصد از دانه روغنی، روغن و کنجاله مورد نیاز از طریق تولید داخلی و مابقی نیز از طریق واردات تامین شد.

طبق اعلام عضو هیات مدیره انجمن روغن کشی ظرفیت اسمی کارخانجات روغن کشی داخلی حدود 5.5 میلیون تن دانه در سال است که می‌توان با فعال سازی این ظرفیت، میزان وابستگی به واردات روغن خوراکی خام (بجز روغن پالم) و کنجاله سویا را به ترتیب تا 18 و 10 درصد کاهش داد.

تناقض حرف و عمل دولت در حمایت از تولید دانه های روغنی و کارخانجات روغن کشی

در همین راستا دولت طی سال‌های اخیر به منظور حمایت از تولید داخلی و کاهش وابستگی به واردات محصول نهایی اقدام به حمایت از کشاورزان از طریق خرید تضمینی دانه‌های روغنی تولیدی و افزایش تعرفه واردات روغن خوراکی و کنجاله سویا کرد. به عنوان مثال در سال جاری قیمت خرید تضمینی هرکیلوگرم دانه کلزا 23500 تومان تعیین شده است و نرخ تعرفه واردات روغن و کنجاله با دانه روغنی وارداتی نیز 6 درصد بیشتر تعیین شده است.

اما علیرغم اتخاذ چنین تصمیم درستی در حمایت از کشاورزان و صنایع داخلی اوایل مهرماه سال جاری وزارت صمت به بهانه کاهش هزینه‌های تولید صنایع غذایی، اقدام به حذف تعرفه واردات روغن خوراکی خام کرد. اقدامی که با اعتراض کارشناسان مبنی بر شکست طرح‌های حمایت از تولید داخلی دانه‌های روغنی مواجه شد.

حذف تعرفه واردات کنجاله سویا گام اشتباه دولت در افزایش وابستگی به واردات زنجیره روغن

اما این موضوع پایان کار نبود و متاسفانه اخیرا وزارت جهاد کشاورزی قصد دارد برای ترخیص هرچه سریعتر کنجاله سویاهای وارداتی توسط شرکت پشتیبانی اموردام که به علت عدم تسویه منابع ریالی با بانک مرکزی در بنادر کشور دپو شده، تعرفه واردات این نهاده دام و طیور را حذف کند تا زیان این شرکت را در مسئله واردات کنجاله کاهش دهد.

اقدامی که به صورت مستقیم باعث تعطیلی کامل 25 کارخانه روغن کشی فعال در کشور شده و به دلیل عدم خرید دانه های تولید داخل، کشاورزان و دولت را با شروع فصل برداشت و آغاز فرایند خرید تضمینی با زیان جدی مواجه خواهد کرد. بررسی‌ها نشان می‌دهد در 8 ماهه اول سال جاری 669 هزار تن کنجاله سویا وارد کشور شده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته با کاهش حدود 1 میلیون تنی مواجه است.