گزارش مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره مسایل گذشته و حال برنامه هسته‌ای ایران منتشر شد.

وکیا آمانو مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی عصر روز چهارشنبه ۱۱ آذر در گزارشی ارزیابی خود درباره اجرای "نقشه راه" که به بررسی مسایل گذشته و حال برنامه هسته‌ای ایران یا آنچه آژانس آن را "ابعاد نظامی احتمالی" می‌نامد را منتشر کرد.

این گزارش در اختیار ۳۵ عضو شورای حکام آژانس قرار گرفت.

قرار است این گزارش در نشست ویژه شورای حکام که روز ۲۴ آذر در وین برگزار می‌شود بررسی شود. هم‌چنین کشورهای ۱+۵ بر اساس برجام پیش‌نویس قطعنامه‌ای را مبتنی بر بسته شدن موضوعات گذشته و حال در نشست شورای حکام ارایه خواهند کرد.

»» متن گزارش آژانس درباره PMD (به زبان انگلیسی)

خلاصه و بند‌های مهم گزارش

۸۶. تمامی فعالیت‌های موجود در نقشه‌راه، مطابق برنامه مورد توافق به اجرا در آمدند. ایران، درباره اسناد مرتبط با موضوعات گذشته و باقی‌مانده توضیحات مکتوب و اسناد مرتبط را ارائه کرد، آژانس سوالاتی را درباره ابهام‌های مرتبط با توضیحات ایران مطرح کرد و نشست‌هایی برگزار شدند. اژانس اقدام به انجام فعالیت‌های پادمانی در برخی اماکن مدنظر آژانس، از جمله در سایت پارچین کرد و نشست پایانی فنی برگزار شد. اجرای نقشه‌راه تعامل محتوایی‌تر میان آژانس و ایران راتسهیل کرد.

۸۷. ارزیابی آژانس این است که قبل از پایان سال ۲۰۰۳ طیفی از فعالیت‌های مرتبط با ساخت ابزار انفجاری در ایران به صورت تلاش‌های هماهنگ انجام شده است، و برخی از فعالیت‌ها قبل از سال ۲۰۰۳ انجام شده‌اند. ارزیابی آژانس این است که این فعالیت‌ها، از سطح مطالعات امکان‌سنجی و علمی، و کسب برخی صلاحیت‌ها و توانمندی‌های فنی مرتبط بالاتر نرفته‌اند. آژانس هیچ شواهد موثقی درباره فعالیت‌هایی در ارتباط با ساخت بمب انفجاری هسته‌ای بعد از سال ۲۰۰۹ در اختیار ندارد.  

۸۸. آژانس هیچ نشانه موثقی درباره انحراف مواد هسته‌ای در ارتباط با جنبه‌های نظامی احتمالی در برنامه هسته‌ای ایران نیافته است.

گزارش نهایی در مورد مسایل مورد اختلاف در رابطه با فعالیت‌های گذشته و کنونی مربوط به برنامه هسته‌ای ایران

A- معرفی‌نامه

۱. گزارش مدیرکل آژانس خطاب به شورای حکام در مسیر نقشه راه به دست آمده میان آژانس و ایران و در راستای شفاف‌سازی مسایل مورد اختلاف مربوط به گذشته و حال برنامه هسته‌ای ایران شامل ارزیابی نهایی همه مسایل مورد اختلاف گذشته و کنونی است که در گزارش نوامبر سال ۲۰۱۱ دبیرکل آژانس مطرح شده بود.

این گزارش بر پایه همه اطلاعات امنیتی است که از طریق اجرای معاهده ان پی تی توسط ایران چارچوب همکاری، نقشه راه و برنامه جامع اقدام مشترک در اختیار آژانس قرار گرفته است.

A.۱. نگرانی‌های آژانس

۲. از سال ۲۰۰۲ به بعد آژانس به صورت روز افزون در مورد وجود احتمالی اقدامات هسته‌ای مخفیانه شامل سازمان‌های نظامی که نیز شامل فعالیت‌های مربوط به توسعه کلاهک هسته‌ای برای موشک‌ها بوده احساس نگرانی کرده است.

در گزارش ۲۰۱۱ دبیرکل آژانس، اختلافات مربوط به ابعاد نظامی برنامه هسته‌ای ایران مشخص شده و از ایران خواسته شده تا این ابهامات را برطرف سازد. گزارش نوامبر ۲۰۱۱ به بررسی جزییات همه اطلاعاتی که در این‌باره در اختیار آژانس قرار گرفته شده پرداخته است. این اطلاعات نشان می‌داد که ایران اقداماتی را در زمینه توسعه چاشنی‌های انفجاری هسته‌ای انجام داده است. این اطلاعات هم‌چنین نشان می‌دهد که تا قبل از سال ۲۰۰۳ این اقدامات تحت یک برنامه منظم انجام شده و این‌که برخی از این اقدامات ممکن است تا (۲۰۱۱) ادامه داشته باشد.

۳. اطلاعاتی که در گزارش آژانس آمده بود از طریق منابع مستقل و معتبر زیادی در اختیار آژانس قرار گرفت که این منابع شامل تلاش‌های خود آژانس و برخی از اعضای آن و هم‌چنین خود ایران می‌شد.

این گزارش در مورد موضوعات فنی و هم‌چنین مربوط به افراد و سازمان‌های مربوطه از استحکام کافی برخوردار بود. بر اساس همین ملاحظات و با آگاهی به دانش جامع آژانس در مورد برنامه هسته‌ای ایران و سیر تکاملی آن آژانس اطلاعاتی را که گزارش خود را بر آن استوار ساخته بود کامل و معتبر می‌دانست.

۴. آژانس از ایران درخواست کرد تا بدون هرگونه تاخیر با آژانس در جهت ایجاد شفاف‌سازی لازم در مورد ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته‌ای خود که در این گزارش (سال ۲۰۱۱) مطرح شده بود به طور مستمر همکاری کند.

A.۲. قطعنامه‌های پیشین شورای حکام و شورای امنیت

۵- شورای امنیت سازمان ملل تایید کرده است که گام‌های تعیین شده از سوی شورای حکام در قطعنامه‌هایش برای ایران الزام‌آور است. در سال‌های بین ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰ شش قطعنامه‌ی شورای امنیت بر اساس فصل هفت منشور سازمان ملل به تصویب رسید که طبق مفاد این قطعنامه‌ها الزام‌آور هستند.

۶- شورای امنیت به ویژه در قطعنامه ۱۹۲۹ خود در ژوئن ۲۰۱۰ بار دیگر بر الزامات ایران برای همکاری کامل با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در خصوص تمام مسایل باقی‌مانده در کنار دیگر موارد که به طور خاص موجب افزایش نگرانی‌ها درباره ابعاد نظامی احتمالی برنامه هسته‌ای ایران می‌شود، از طریق ارائه دسترسی فوری به تمام سایت‌ها، تجهیزات، افراد و اسناد مورد درخواست آژانس تاکید کرد.

۷- در پی انتشار گزارش نوامبر ۲۰۱۱ مدیرکل آژانس شورای حکام در قطعنامه خود در نوامبر ۲۰۱۱ در کنار دیگر موارد تاکید کرد که ایران و آژانس باید گفت‌وگوهای خود را آن‌گونه که در این قطعنامه اضطراری در خصوص مسایل باقی‌مانده شامل آن‌هایی که موجب افزایش نگرانی درباره ابعاد نظامی احتمالی برنامه هسته‌ای ایران در نظر گرفته شده است با هدف شفاف‌سازی در خصوص این مسایل افزایش دهند.

۸- شورای حکام در تکمیل گزارش مدیرکل آژانس در اوت ۲۰۱۲ (Gov/۲۰۱۲/۳۷) در قطعنامه سپتامبر ۲۰۱۲ خود (Gov/۲۰۱۲/۵۰) در کنار دیگر موارد تصمیم گرفت که همکاری ایران با درخواست‌های آژانس آن‌گونه که در قطعنامه مربوط به مسائل باقی‌مانده در نظر گرفته شده، برای بازگرداندن اعتماد بین‌المللی نسبت به ماهیت صرفا صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران ضروری و اضطراری است.

B. تلاش‌ها برای بررسی نگرانی‌های آژانس تا نوامبر سال ۲۰۱۱

B.۱. رویکرد منظم

۹- آژانس و ایران از ژانویه ۲۰۱۲ تا مه ۲۰۱۳ در تهران و وین با هدف دستیابی به توافق بر سر یک سند رویکرد منظم برای حل تمام مسایل باقی‌مانده در ارتباط با برنامه هسته‌ای گذشته و حال ایران ۱۰ بار گفت‌وگو کردند. هر چند هیچ نتیجه مشخصی در جریان این گفت‌وگوها حاصل نشد. آژانس و ایران، در اکتبر سال ۲۰۱۳ به این نتیجه رسیدند، از آنجایی که مذاکرات به بن‌بست رسیده است و هیچ چشم‌اندازی برای توافق بر سر این سند وجود ندارد، یک رویکرد جدید با هدف تضمین ماهیت صرفا صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران باید به دست آید.

B.۲. چارچوب همکاری

۱۰- آژانس و ایران، در ۱۱ نوامبر سال ۲۰۱۳ یک بیانیه مشترک در خصوص چارچوب همکاری‌ (موسوم به چارچوب همکاری) را امضا کردند که در آن بر سر همکاری بیشتر در مورد فعالیت‌های شفاف‌سازی که باید توسط آژانس برای حل تمام مسایل گذشته و حال صورت گیرد به توافق دست یافتند. هم‌چنین توافق کردند که به صورت گام به گام با این فعالیت‌ها پیش بروند.

۱۱- آژانس و ایران در کنار چارچوب همکاری، روی یک سری از گام‌ها به توافق رسیدند که هر یک شامل تعدادی از گام‌های عملی است که باید توسط ایران اجرا شود. ۱۵ مورد از این ۱۸ گام عملی مربوط به جنبه‌های مختلف برنامه ‌هسته‌ای اعلام شده ایران بوده است که این کشور پیش از پایان سال ۲۰۱۴ انجام داده بود. سه گام عملی دیگر به ابعاد نظامی احتمالی برنامه هسته‌ای ایران مربوط بوده است که هدف هر یک از آن‌ها شفاف‌سازی حیطه‌های نگرانی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بود که در ضمیمه سال ۲۰۱۱ آمده است. ایران تا ژوئیه ۲۰۱۵ اولین بار این سه گام عملی را اجرا کرد و گفت‌وگوهای فنی با آژانس برای دو گام دیگر انجام شد.

۱۲- مدیرکل آژانس و دکتر علی اکبر صالحی رییس سازمان انرژی اتمی ایران در ۱۴ ژوئیه ۲۰۱۵ نقشه راه را امضا کردند. آژانس و ایران توافق کردند که در ادامه همکاری‌شان طبق چارچوب همکاری، گفت‌وگو و همکاری‌هایشان را آن‌گونه که در قطعنامه در نظر گرفته شده بود تا پایان سال ۲۰۱۵ برای حل تمام مسایل باقی‌مانده گذشته و حال که تاکنون میان آژانس و ایران حل نشده است، تسریع بخشند و تقویت کنند. اقداماتی که در نقشه راه مورد توافق قرار گرفت در ضمیمه یک آمده است.

B.۳. قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت

۱۳- شورای امنیت در ۲۰ ژوئیه سال ۲۰۱۵ قعطنامه ۲۲۳۱ را به تصویب رساند که در آن، در کنار دیگر موارد، دوباره تاکید کرد که ایران باید به طور کامل با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همکاری کند تا بتواند تمام مسایل باقی‌مانده را آن‌گونه که در گزارش‌های آژانس آمده است حل و فصل کند.

۱۴. در نقشه راه، ایران و آژانس توافق کردند تا همه اختلافات مربوط به اقدامات گذشته و کنونی مربوط به برنامه هسته‌ای ایران که در ضمیمه گزارش نوامبر ۲۰۱۱ آژانس مطرح شده بود را تا پایان سال ۲۰۱۵ برطرف کنند. پس از اعلام اجرایی شدن نقشه راه آژانس، یک مجموعه اطلاعات معتبر بود که نشان می‌داد ایران اقداماتی را مربوط به توسعه چاشنی‌های منفجره هسته‌ای را انجام داده است. این اطلاعات که شامل آنچه در ضمیمه گزارش ۲۰۱۱ که آژانس آن را جامع و معتبر ارزیابی کرده بود و همین طور اطلاعاتی که از نوامبر ۲۰۱۱ تاکنون در اختیار آژانس قرار گرفته را شامل می‌شد.

۱۵. همان‌طور که در نقشه راه در ۱۵ آگوست ۲۰۱۵ بر آن توافق شد، ایران توضیحات خود را به صورت کتبی در مورد مدارک موجود درباره مسائل باقی‌مانده گذشته و حال برنامه هسته‌ای خود را به آژانس ارائه داد. در ۸ سپتامبر ۲۰۱۵، آژانس سوالاتی را در مورد ابهامات اطلاعات ارائه شده توسط ایران در ۱۵ آگوست ۲۰۱۵ مطرح کرد. این سوالات پیرامون بخش‌های c.۱-۱۲ ضمیمه گزارش ۲۰۱۱ و استفاده از ساختار متداول طرح سوالات گزارش ۲۰۱۱ بود.

برخی از فاکتورهای متن ضمیمه گزارش ۲۰۱۱ به عنوان پایه و اساس پیگیری موضوع شفاف‌سازی مطرح شدند.

۱۶- برای بر طرف کردن ابهامات مربوط به اطلاعاتی که ایران آن‌ها را در ۱۵ آگوست ۲۰۱۵ در اختیار آژانس قرار داد. ایران و آژانس چند نشست بحث تخصصی را در تاریخ های ۱۵، ۱۶ ، ۱۷،‌ ۲۹ و ۳۰ سپتامبر ۲۰۱۵ و نیز ۱۰ و ۱۴ اکتبر ۲۰۱۵ برگزار کرده‌اند و آژانس همچنین اقدامات امنیتی را در مکان‌های دل‌خواه خود در ۱۸، ۱۹ و ۲۰ سپتامبر ۲۰۱۵ و نیز ۹ و ۱۵ اکتبر ۲۰۱۵ انجام داده است.

۱۷. در تاریخ ۲۰ سپتامبر ۲۰۱۵ دبیرکل، معاون مدیرکل و رییس دپارتمان امنیتی آژانس از مکان‌های دل‌خواه خود در سایت پارچین بازدید کرده‌اند.

۱۸. همه اقدامات مربوط به نقشه راه که بر آن توافق شده بود اجرا شد و در ۲۴ نوامبر ۲۰۱۵ ایران و آژانس یک نشست فنی نهایی را در این رابطه برگزار کردند.

D. روش

۱۹. آژانس در نوامبر ۲۰۱۱ ارزیابی خود را از اطلاعاتی که در زمینه نشانه‌های مربوط به وجود یا توسعه فرآیندهای مطابق با فعالیت‌های مرتبط هسته‌ای شامل تسلیحاتی کردن در اختیارش قرار گرفته بود ارائه داد. آژانس از نوامبر سال ۲۰۱۱ اطلاعات بیشتری را از طریق فعالیت‌ها طبق چارچوب همکاری شامل، نقشه راه و برنامه اقدام مشترک، از طریق تلاش‌های خود و از طریق کشورهای عضو، شامل ایران خواستار شد. از آنجایی که اطلاعات بیشتری در دسترس آژانس قرار گرفت، آژانس توانست ارزیابی خود را از ابعاد نظامی احتمالی برنامه هسته‌ای ایران اصلاح کند.

۲۰. آژانس به منظور ارزیابی نهایی، تمام اطلاعات به دست آمده در ارتباط با هر یک از این ۱۲ مورد را که در ضمیمه ۲۰۱۱ آمده است، بررسی کرد. آژانس همچنین از همین اطلاعات برای دستیابی به یک درک کلی از طریق بررسی ماهیت، حجم و ارتباط این اطلاعات در طول زمان استفاده کرده است.

E. ارزیابی‌ ۱۲ مورد

۲۱. همان‌گونه که پیش از این گزارش شده است، آژانس تحلیل خود را روی برنامه هسته‌ای ایران در خصوص یک مسیر دستیابی به اورانیوم با غنای بالا متمرکز کرده است. بر اساس نشانه‌هایی که آژانس در ارتباط با فعالیت‌های هسته‌ای ایران به دست آورد، کار آژانس روی ارزیابی مربوط به توسعه وسیله‌ای برای انفجار اورانیوم با غنای بالا از درون متمرکز شده است.

.E.۱ ساختار مدیریت برنامه

۲۲. اطلاعاتی که پیش از نوامبر ۲۰۱۱ در دسترس آژانس قرار گرفت نشان می‌داد که ایران از طریق یک سری ساختارهای مدیریتی مختلف و بسط داده شده برای فعالیت‌هایی برنامه‌ریزی کرده است که در حمایت از ابعاد نظامی احتمالی برنامه هسته‌ای خود انجام شود. بر اساس این اطلاعات، این ساختار سازمانی بیشتر موضوعات مربوط به فعالیت‌های مرتبط با توسعه چاشنی‌های انفجاری هسته‌ای را پوشش می‌داده است. این اطلاعات نشان می‌داد که فعالیت‌های انجام شده توسط مرکز تحقیقات فیزیک در اواخر دهه ۱۹۸۰ و بعد از آن انجام شد، تحت مدیریت محسن فخری‌زاده یک بار دیگر در اوایل دهه ۲۰۰۰ با پروژه‌هایی مثل طرح آماد و ظاهرا تحت مدیریت دفتر ارکیده از سر گرفته شد. اطلاعات نشان می‌داد که فعالیت‌های مربوط به طرح آماد در اواخر سال ۲۰۰۳ متوقف و به طور کامل ضبط شد و همچنین تجهیزات و مکان‌هایی که این اقدامات در آن انجام می‌شد، پاک‌سازی یا تخلیه شدند تا به ماهیت حساس اقدامات صورت گرفته شده پی برده نشود. سرانجام بر اساس این اطلاعات، یک سازمان جدید موسوم به سازمان تحقیقات و نوآوری دفاعی توسط محسن فخری‌زاده تاسیس شد که در سایت مژده در نزدیکی دانشگاه مالک اشتر در تهران واقع شده است.

۲۳. ایران در ۱۵ اوت ۲۰۱۵ طبق نقشه راه، اطلاعات لازم درباره تعدادی از سازمان‌هایی که در ضمیمه ۲۰۱۱ آمده است و ارتباط و عملکرد آن‌ها را به آژانس ارائه داده است. ایران در همین رابطه، در کنار موارد دیگر وجود یک برنامه هماهنگ شده با هدف توسعه چاشنی‌های انفجاری هسته‌ای و به‌ خصوص وجود طرح آماد و دفتر ارکیده به عنوان عناصر اصلی این برنامه را تکذیب کرد. آژانس در ۸ سپتامبر ۲۰۱۵ سوالاتی را در این مورد مطرح کرد که بعد از آن در جریان نشست‌های فنی میان کارشناسان در تهران مورد بررسی قرار گرفت. بخش قابل توجهی از اطلاعاتی که درخصوص وجود ساختارهای سازمانی در اختیار آژانس قرار گرفت در جریان اجرای نقشه راه از سوی ایران نیز تایید شد.

۲۴. بر اساس ارزیابی‌های آژانس، پیش از سال ۲۰۰۳ یک ساختار سازمانی در ایران برای هماهنگ‌سازی برخی از اقدامات مربوط به توسعه چاشنی‌های انفجاری هسته‌ای در ایران وجود داشته است. اگرچه برخی از این اقدامات پس از سال ۲۰۰۳ انجام شده، بخشی از یک تلاش هماهنگ شده نبوده است.

E.۲. فعالیت‌های خرید

۲۵. همان‌طور که پیش‌تر نیز در گزارش آمده بود ایران اعلام کرد که سازمان انرژی اتمی این کشور به دلیل اعمال تحریم‌های بین‌المللی در مورد مساله خرید به مشکلاتی برخورده است. محدودیت‌های شدید درباره دستیابی به موارد حساس دستیابی ایران به موارد و تجهیزات مورد نیاز برنامه هسته‌ای خود را با مشکل روبه رو کرده است. بنا بر اطلاعاتی که پیش از نوامبر ۲۰۱۱ در اختیار آژانس قرار گرفت ایران قادر بود که از طریق شرکت‌هایی که به طور مستقیم به سازمان انرژی اتمی و نیروهای لجستیک وزارت دفاع (MODAFL) وابسته نبودند به طور مخصوص خرید موارد لازم برای چرخه سوخت هسته‌ای خود را فراهم کند.

۲۶. آژانس هم‌چنین نشانه‌هایی را از برخی خرید‌ها و تلاش برای خرید برخی تجهیزات مثل مواردی که در مسیر توسعه چاشنی‌های انفجاری هسته‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد را در اختیار داشته است. آژانس هیچ‌گونه اطلاعاتی را در خصوص ادامه این اقدامات از سوی ایران پس از سال ۲۰۰۷ در اختیار ندارد.

۲۷. در طول گفت‌وگو با آژانس در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۵ و بنابر نقشه راه ایران همان‌گونه که آژانس نیز پیش‌تر تشخیص داده بود تلاش خود را برای خرید یک نوع دوربین خاص با سرعت بالا تایید کرد، اگر چه از این دوربین برای موارد مرسوم استفاده شده است و ایران از آن استفاده دیگری نکرده است. ایران همچنین هرگونه خرید سوییچ‌های الکترونیکی با سرعت بالا را تکذیب کرد.

۲۸. آژانس از گزارش نوامبر ۲۰۱۱ تاکنون هیچ‌گونه اطلاعاتی را در این مورد از سوی ایران دریافت نکرده است.

E.۳. دستیابی به موارد هسته‌ای

۲۹. اطلاعاتی که تا پیش از نوامبر ۲۰۱۱ در اختیار آژانس قرار داشت نشان می‌داد که از معدن گچین به عنوان یک منبع اورانیوم برای استفاده در اقدامات هسته‌ای اعلام نشده در فاصله بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۳ استفاده می‌شده است. این اطلاعات هم‌چنین نشان می‌دهد که فعالیت‌های اولیه مثل پروژه نمک سبز در یک مکان نامعلوم انجام شده است و هدف آن تولید نمک‌های اورانیوم که بتواند برای تبدیل به موادی در جهت غنی‌سازی اورانیوم یا برای تبدیل به موادی که بتواند با کاهش نمک اورانیوم نوع فلز خالص اورانیوم را تولید کند، مناسب باشد. اطلاعات به دست آمده از اعضای آژانس و منابع دیگر نشان می‌دهد که با توقف طرح آماد در سال ۲۰۰۳ این فعالیت‌ها نیز متوقف شده است. هم‌چنین اطلاعات نشان می‌دهد که این اقدامات در سطح پیشرفته‌ای انجام نشده است. بنا بر این اطلاعات ایران جدا از زنجیره سوخت هسته‌ای اعلام شده خود در حال توسعه روند کاهش نمک‌های اورانیوم و تبدیل آن به فلز اورانیوم خالص بوده است.

منبع خبر: ارانیکو