پتروشیمی به عنوان صنعتی تبدیلی که می‌تواند مانع از خام‌فروشی منابع ارزشمند کشور شود، شاهد پیشرفتی چشمگیر طی سال‌های اخیر بوده و ادامه این مسیر صنعت پتروشیمی را به ستونی محکم و قابل اتکاتر در اقتصاد مقاومتی تبدیل می‌کند.

در حالی که تحریم‌های ظالمانه، غیرقانونی و یکجانبه آمریکا با هدف وارد آوردنِ فشار حداکثری بر ایران، روی فرایند و بخش‌های مختلف اقتصاد کشور تاثیر گذاشته است، به نظر می‌رسد صنعت پتروشیمی در ایران توانسته با عبور از تنگناهای پیشِ رو باعث کاهش قابل توجه نیاز صنایع داخلی به مواد اولیه خارجی شود.

صنعتی برای همه فصول

پتروشیمی صنعتی است که با کار روی نفت و گاز خام، این مواد را فراوری کرده و به مواد اولیه دیگر یا محصولات نهایی مورد استفاده برای خانوارها تبدیل می‌سازد. طیف محصولات پتروشیمی بسیار متنوع است؛ از مواد مورد استفاده در خودروها گرفته تا تولید دارو، مواد شوینده، مواد آرایشی، اسباب و ابزار مختلف، غالبا با تکیه بر محصولات پتروشیمی‌ها تولید می‌شود.

صنعت پتروشیمی به صورت کلی شامل سه بخش و بخش اول شامل «صنایع بالادستی» است. منظور از صنایع بالادستی، واحدهای بزرگ پتروشیمی است که محصولات آن‌ها با انجام واکنش‌های شیمیایی روی فراورده‌های پالایشگاهی نفت و گاز به دست می‌آید. گروه دوم «صنایع میان‌دستی» با استفاده از مواد اولیه تولیدشده در صنایع بالادستی، محصولاتی صنعتی و غیرقابل استفاده برای خانوار تولید می‌کند. بخش سوم نیز شامل «صنایع پایین دستی» یا «صنایع نهایی» محصولات صنایع میان‌دستی را تبدیل به محصولاتی می‌کند که به صورت مستقیم در خانوارها به مصرف می‌رسد. این صنایع اغلب براساس میزان ارتباط محصولات آن‌ها با بازارها، جایابی می‌شوند. از همین رو است که اغلب صنایع بالادستی در کنار دریاها و بنادر قرار گرفته و صنایع پایین‌دستی در کنار شهرهای بزرگ و بازارهای هدف تاسیس می‌شوند.

مقدار تولید، فروش داخلی و صادرات محصولات پتروشیمی طی سال‌های ۱۳۵۷ تا ۱۳۹۶

از زمان اکتشاف اولین چاه‌های نفت در کشور، تقویت صنایع پتروشیمی و پرهیز از خام‌فروشی، یکی از آرزوهایی دور و درازی بود که مسوولان و مدیران در ذهن داشتند؛ آرزویی که با گذشت زمان اندک اندک رنگ حقیقت به خود گرفت و در حالی که در گذشته نه چندان دور، ایران برای تامین نیازهای خود وابسته به صنایع پتروشیمی دیگر کشورها بود، اکنون توانسته با ایجاد صنایع پتروشیمی مختلف در اقصی نقاط کشور، ضمن ایجاد اشتغال پایدار، از خام فروشی نفت و گاز جلوگیری کرده و سهم صنایع پتروشیمی در اقتصاد کشور را بالاتر ببرد.

صنعت پتروشیمی و چشم‌انداز پیش رو

طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در حال حاضر بیش از ۵۰ شرکت پتروشیمی در کشور فعالند و بیش از ۵۰ میلیون تن محصول پتروشیمی تولید می‌کنند. طبق همین گزارش‌ها «در سال ۱۳۹۷ از ۵۳/۳ میلیون تُن محصول پتروشیمی تولید شده در صنایع بالادستی پتروشیمی نزدیک به ۳۸ میلیون تُن آن قابل فروش بوده که حدود ۸/۵ میلیون تُن آن به طور خالص در داخل به فروش رفته است».

صنایع پتروشیمی کشور به سمت کسب سهم قابل‌توجهی از صادرات غیرنفتی پیش می‌رود و مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی که در ارتباط با آینده این صنعت در ایران منتشر کرده، آورده است: «براساس اهداف کمی برنامه ششم توسعه مقرر شده صادرات غیرنفتی کشور با رشد متوسط سالیانه ۲۱/۷ درصد از حدود ۴۶/۹ میلیارد دلار در سال ۱۳۹۶، به حدود ۱۱۳ میلیارد دلار در سال ۱۴۰۰ برسد. همچنین مقرر شده که متوسط رشد سالیانه ارزش افزوده کشور طی سال‌های برنامه ششم توسعه به ۸ درصد برسد که در میان بخش‌های مختلف اقتصادی، متوسط رشد سالیانه ارزش افزوده بخش صنعت ۹/۳ درصد هدفگذاری شده است».

در حال حاضر بیش از ۵۰ شرکت پتروشیمی در کشور فعال هستند و بیش از ۵۰ میلیون تن محصول پتروشیمی تولید می‌کنند