تهران – ایرنا – جمهوری اسلامی ایران طی بیش از چهار دهه یکی از اصلی‌ترین کشورهای میزبان پناهندگان و مهاجران در جهان بوده است؛ به‌گونه‌ای که هم‌اکنون یکی از بزرگ‌ترین جمعیت‌های پناهندگان جهان را میزبانی می‌کند. بیشترین سهم این جمعیت را مهاجران و آوارگان افغانستانی تشکیل می‌دهند؛ مردمی که به دلیل جنگ، ناامنی، فقر و بحران‌های ساختاری خانه و کاشانه خود را ترک کرده‌اند.

به گزارش روز سه‌شنبه گروه آسیا و اقیانوسیه ایرنا، حضور گسترده مهاجران افغانستانی در ایران در حالی است که بنا بر گزارش‌های بین‌المللی، جهان در سال ۲۰۲۳ با بیش از ۳۰۴ میلیون مهاجر بین‌المللی، ۸۳ میلیون آواره داخلی و ۴۴ میلیون پناهنده و پناه‌جو مواجه بوده است. ایران با میزبانی بیش از سه و نیم میلیون نفر، بخشی مهم از این تصویر جهانی و یکی از بازیگران اصلی در مدیریت بحران مهاجرت محسوب می‌شود.
گزارش‌های میدانی و آمارهای غیررسمی نیز حاکی از حضور حدود ۷ میلیون مهاجر افغان در ایران است که از این تعداد، بیش از ۴ میلیون نفر فاقد مدارک قانونی بوده و به‌عنوان مهاجران غیرمجاز شناخته می‌شوند.
 

جایگاه ایران در تصویر جهانی مهاجرت
بر اساس آمار رسمی کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل، جمهوری اسلامی ایران میزبان حدود ۷۷۰ هزار پناهنده رسمی دارای کارت شناسایی ویژه و علاوه بر آن بیش از ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر در وضعیت‌های مشابه پناهندگی است که به‌صورت شهری در کنار جامعه میزبان زندگی می‌کنند.

در مجموع، بیش از ۳ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر در ایران در وضعیت پناهندگی یا مشابه آن قرار دارند. این رقم ایران را به دومین کشور بزرگ میزبان پناهندگان جهان تبدیل کرده است.

سیاست‌های جامع و انسانی جمهوری اسلامی ایران
ایران در واکنش به نیازهای پناهندگان، دسترسی گسترده به خدمات بهداشتی و درمانی اولیه را فراهم کرده است؛ اقدامی که مشابه شهروندان ایرانی اجرا می‌شود و بارها مورد تحسین نهادهای بین‌المللی قرار گرفته است. در حوزه آموزش نیز، کودکان پناهنده افغانستانی می‌توانند در مدارس دولتی ثبت‌نام کنند و در کنار هم‌سن‌های ایرانی خود تحصیل کنند، بدون پرداخت شهریه‌های اضافی. این سیاست‌ها در شرایطی اجرا می‌شود که در بسیاری از کشورهای میزبان، مهاجران با محدودیت‌های جدی آموزشی و درمانی مواجه‌اند.
رییس دفتر کمیساریای عالی سازمان ملل متحد اخیرا با قدردانی از میزبانی سخاوتمندانه مردم و مسئولان ایران تأکید کرد که این استان طی بیش از چهار دهه با کرامت و انسان‌دوستی میزبان جمعیت قابل توجهی از پناهندگان بوده است.

به گزارش ایرنا دانانجایا باتارای راه اندازی مدارس برای مهاجران افغان را نمادی از تلاش‌های مشترک جمهوری اسلامی ایران و کمیساریا در فراهم‌سازی بستر آموزشی فراگیر اتباع دانست و افزود: آموزش برای کودکان یک ضرورت حیاتی است و تجهیز دانش‌آموزان به مهارت و دانش، آنان را برای زندگی آینده آماده می‌کند؛ محروم‌نشدن از این فرصت یک اصل کلیدی در حمایت از کودکان پناهنده است.

رییس دفتر کمیساریا، ضمن قدردانی ویژه از رهنمودهای مقام معظم رهبری و بخشنامه اخیر دولت مبنی بر شمول کودکان فاقد مدرک افغانستانی در دسترسی به آموزش، این سیاست‌ها را الگویی مثال‌زدنی برای سایر کشورهای میزبان پناهندگان توصیف کرد و گفت: جامعه جهانی باید نقش خود را در حمایت از آموزش پناهندگان پررنگ‌تر ایفا کند.

ادغام در جامعه و فرصت‌های اقتصادی
بیشتر پناهندگان افغانستانی در ایران، به‌جز حدود یک درصد که در اردوگاه‌های رسمی زندگی می‌کنند، در شهرها و روستاها حضور دارند و در تعامل مداوم با جامعه میزبان هستند. دولت ایران با همکاری نهادهای بین‌المللی تلاش کرده است تا دسترسی به فرصت‌های معیشتی، آموزش‌های حرفه‌ای و همکاری‌های مشترک با سازمان‌های غیردولتی را فراهم کند. این رویکرد، مهاجران را از یک جمعیت منفعل به بخشی فعال از جامعه تبدیل کرده است.

چالش‌ها و حمایت‌های بین‌المللی
با وجود این سیاست‌های انسانی، ایران با چالش‌های جدی مواجه است. کمتر از یک سوم بودجه لازم برای پاسخ به نیازهای انسانی پناهندگان در ایران توسط جامعه جهانی تأمین شده است. این در حالی است که تنها در سال ۲۰۲۳ بیش از ۶۶ میلیون مورد آوارگی جدید در جهان ثبت شده و فشار بر کشورهای میزبان به‌طور بی‌سابقه‌ای افزایش یافته است. ایران در چنین شرایطی بار سنگینی را به دوش می‌کشد و بارها خواستار تقسیم عادلانه‌تر مسئولیت‌ها میان کشورها شده است.

سیاست جدید بازگرداندن اتباع غیرمجاز
در سال جاری، جمهوری اسلامی ایران با هدف ساماندهی وضعیت مهاجران و حفاظت از امنیت و منافع ملی، سیاست جدیدی برای بازگرداندن اتباع غیرمجاز افغانستانی و دیگر کشورها اجرا کرده است. این اقدام در چارچوب قوانین داخلی و همکاری با نهادهای بین‌المللی طراحی شده و شامل بازگرداندن افرادی است که بدون مدارک قانونی در ایران حضور دارند یا از مهلت قانونی اقامت خود گذشته‌اند. هرچند این سیاست فشارهایی اجتماعی و اقتصادی در مناطق شهری و مرزی ایجاد کرده، دولت ایران تأکید دارد که خدمات بهداشتی، آموزشی و حمایتی برای پناهندگان قانونی همچنان ادامه خواهد داشت.

آمارهای غیررسمی نشان می‌دهد تعداد مهاجران در ایران بسیار بیشتر از آمارهای رسمی است و بین ۶ تا ۷ میلیون نفر برآورد می‌شود؛ بخش عمده این جمعیت را اتباع افغانستانی تشکیل می‌دهند.

اینفوگرافیک جهانی مهاجرت نشان می‌دهد که بحران جابه‌جایی جمعیت، ابعادی فراتر از مرزهای ملی دارد. ایران با میزبانی میلیون‌ها مهاجر، به‌ویژه مهاجران افغانستانی، نه‌تنها بخشی از این بحران جهانی است، بلکه به الگویی برای سیاست‌های انسانی و ادغام اجتماعی تبدیل شده است. در شرایطی که جهان با افزایش آوارگی، قاچاق انسان و مهاجران گمشده مواجه است، رویکرد ایران در پذیرش و حمایت از پناهندگان، چالشی جهانی را به فرصتی برای همکاری منطقه‌ای و بین‌المللی بدل کرده است.