دیدار برنامه‌ریزی‌شده سران دو کشور در مسکو نهمین نشست پوتین و روحانی از آغاز کار دولت یازدهم به شمار می‌رود.

پوتین و روحانی تاکنون شش بار در جریان نشست‌های بین‌المللی خارج از دو کشور ازجمله اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل دیدار کرده‌اند ودو مذاکره نیز در تهران و شهر اوفا پایتخت جمهوری باشقیرستان فدراسیون روسیه برگزار شده است. آخرین دیدار روحانی و پوتین نیز ۱۸ مردادماه سال جاری در حاشیه نشست سه‌جانبه با رئیس‌جمهوری آذربایجان در شهر باکو انجام شد که زیربنای توسعه بیشتر روابط را فراهم کرد.

نتیجه این دیدارها و مذاکرات و همچنین بارها رایزنی تلفنی سران سبب شده است، روابط دو کشور از حالت رکود حاکم در سال ۹۱ به شرایط کنونی برسد که سفیر ایران در روسیه آن را مستحکم‌ترین مناسبات تاریخی خوانده و تأکید کرده هنوز هم زمینه‌های پیشرفت بیشتری وجود دارد.

مهدی سنایی دراین‌باره اعلام کرده است: روابط مستحکم سیاسی، اقتصادی، علمی، دفاعی، هسته‌ای و منافع مشترک در خاورمیانه، آسیای میانه و دریای خزر، ایران و روسیه را بیش از گذشته به هم نزدیک کرده است. وی دیروز (سه‌شنبه) در یک نشست تخصصی با موضوع روابط ایران و روسیه در مسکو، گفت: همکاری‌های دو کشور مهم و قدرتمند منطقه، در همه زمینه‌ها در بهترین و بالاترین سطح قرار دارد.

سفیر ایران در مسکو همچنین با اشاره به سفر پیش روی رئیس‌جمهوری اسلامی به روسیه، دیدار سران دو کشور را یک گام مهم برای توسعه هر چه بیشتر روابط بر پایه تأمین منافع مشترک دانست. سنایی همچنین مبارزه با تهدید تروریسم، احترام به حاکمیت ملی کشورها و دوری از استانداردهای دوگانه را از رویکردهای مشترک تهران و مسکو خواند.

وی در ادامه، ضمن تأکید بر عالی بودن روابط دو کشور و وجود زمینه‌های گسترش هر چه بیشتر مناسبات با افق امضای اسناد راهبردی در جریان سفر روحانی به مسکو، افزایش ارتباط‌های مردمی را نیز برای رسیدن به هدف توسعه فراگیر در روابط مهم برشمرد.

روابط برجامی:

ایران و روسیه در جریان مذاکرات منجر به برجام توانستند در این زمینه همگرایی و اشتراک دیدگاه پیدا کنند و مسکو در جریان نشست‌ها و گفت‌وگوهای هسته‌ای برخلاف فرانسه و آمریکا دو کشور دیگر عضو گروه ۱+۵ مواضع سازنده‌ای داشت.

همکاری با ایران در عرصه‌های مختلف هسته‌ای برجامی ازجمله چرخه سوخت، تغییر کاربری مرکز فوردو، ساخت نیروگاه‌های جدید در بوشهر و همچنین پشتیبانی از دیدگاه جامعه جهانی برای حفظ و اجرای برجام ازجمله دستاوردهای همگرایی دو کشور است.

سرگئی ریابکوف معاون وزارت خارجه و مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای روسیه ۲۳ بهمن سال جاری در مصاحبه با خبرنگار ایرنا در مسکو گفت: ما معتقدیم که برجام با ابزارهای خیلی دقیق تنظیم‌شده است و مکانیسم‌های متعادلی دارد و با این شرایط نمی‌توان از این سند و اجرای آن نگرانی داشت.

وی ادامه داد: برجام تاکنون تأثیرهای مثبتی داشته و ایران با مسئولیت تعهدهای خود را انجام می‌دهد و روسیه هم به وظایف برعهده‌گرفته عمل می‌کند. بر این باوریم که آمریکا پس از بررسی عمیق به این جمع‌بندی برسد.

ریابکوف درباره پیامدهای مثبت اجرای برجام و همچنین برخی مانع‌تراشی‌های واشنگتن، اظهار کرد: تحریم‌ها لغو شده است و اکنون از طریق خود آمریکا مشکلاتی درزمینهٔ تأمین مالی برخی پروژه‌ها و انتقال پول از طریق بانک‌ها، پرسش‌هایی وجود دارد و روسیه و ایران دراین‌باره دیدگاه یکسانی دارند.

مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای روسیه تأکید کرد: بار دیگر بر این نکته اصرار می‌کنم که نباید برای تعمیر چیزی تلاش کرد که خوب کار می‌کند و این یک قانون اصلی و اساسی در دیپلماسی است. باید با برخورد دقیق از دستاوردهای آن (برجام) پاسداری کنیم که در منطقه و جهان تأثیرهای مثبتی گذاشته است.

همگرایی نفتی-اوپکی:

دستاورد دیگر ارتقای روابط تهران و مسکو به فراتر از سطح دوجانبه، بازیابی جایگاه جمهوری اسلامی در سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) است که براثر تحریم‌های سازمان ملل و یکجانبه اروپایی و آمریکایی، نقش ایران در این سازمان مهم جهانی کمرنگ شده بود.

ایران با استفاده از فرصت برجام و همچنین افزایش توان تولید نفت در دولت یازدهم، باوجود تصمیم آذرماه اوپک برای کاهش جهانی تولید، موفق شد سهم خود را به میزان بیش از تحریم‌ها یعنی حدود چهار میلیون بشکه در روز تثبیت کند و بازاری را که در اختیار کشورهای دیگر قرارگرفته بود، باز پس گیرد. در جریان نشست آذرماه اوپک در وین باوجود تصمیم‌گیری برای کاهش تولید، ایران اجازه یافت میزان نفت خام خود را طی شش ماه نخست سال ۲۰۱۷ حدود ۹۰ هزار بشکه در روز افزایش دهد.

جمهوری اسلامی با توجه به اینکه پس لغو تحریم‌ها توانسته سهم بیشتری از بازار نفت را بگیرد با برنامه‌ریزی و راهبرد نفتی موفق به کسب موافقت همگانی شد تا از کاهش نفت معاف شود و به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین دارندگان منابع نفت و گاز جهان ازاین‌پس حق دارد روزانه ۳ میلیون و ۹۰۰ هزار بشکه تولید کند.

اعضای اوپک در وین توافق کردند به مدت شش ماه از اول سال ٢٠١٧ روزانه یک‌میلیون و ٢٠٠ هزار بشکه از سطح تولید خود بکاهند و مجموع سقف تولید را به ٣٢ میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه در روز برسانند و این منوط به کاستن روزانه ۶۰۰ هزار بشکه نفت از تولید غیر اوپکی‌ها ازجمله روسیه است که آن را اجرا می‌کند.

بخشی از این دستاورد حاصل همگرایی ایران و روسیه در عرصه بازار جهانی نفت و همچنین حمایت مقام‌های روسی از لزوم بازگشت جمهوری اسلامی به میزان تولید پیش از تحریم‌ها بود که بارها مورد تأکید پوتین نیز قرار گرفت.

رئیس‌جمهوری روسیه در حاشیه اجلاس سران جی ۲۰ با تأکید بر ضرورت همگرایی کشورهای نفتی برای بهبود بازارهای جهانی، حمایت از برنامه‌های ایران را برای افزایش تولید نفت به سطح پیش از آغاز تحریم‌ها تکرار کرد.

ولادیمیر پوتین در این نشست که شهریورماه سال جاری در شهر هانگجو در شرق چین برگزار شد، تأکید کرد: این موضوع که ایران بتواند به میزان تولید نفت قبل از آغاز تحریم‌ها برسد، عادلانه است.

الکساندر نوواک وزیر انرژی روسیه نیز در نشست جی ۲۰ (دارنده اقتصادهای برتر) اعلام کرد: ایران به‌عنوان عضو سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) باید این امکان را داشته باشد تا بتواند تولید نفت و عرضه آن را به بازارهای جهانی به میزان قبل از آغاز تحریم‌ها افزایش دهد.

بسیاری از کارشناسان مذاکره تلفنی روحانی و پوتین یک روز پیش از آغاز مذاکرات اوپک با موضوع کاهش تولید نفت در جهان را زمینه ساز موفقیت بیشتر همگرایی‌های دو کشور ازجمله در عرصه نفتی می‌دانند. این همگرایی سبب شد، برنامه‌ریزی عربستان و آمریکا که از حدود سه سال پیش باعرضه گسترده و بسیار پیش از نیاز نفت به بازارهای جهانی سبب سقوط آزاد قیمت‌ها شده بودند، شکست بخورد.

دستاوردهای حل سیاسی بحران سوریه:

پیش‌ازاین نیز همکاری‌های منطقه‌ای ایران و روسیه به پیشبرد راه‌حل صلح‌آمیز بحران سوریه به‌صورت مستقل و همچنین در قالب حضور در مذاکرات بین‌المللی سوری در ژنو منجر شد. همچنین برنامه‌ریزی مذاکرات سوری-سوری با همکاری تهران، مسکو و آنکارا در آستانه پایتخت قزاقستان نیز سبب برقراری آتش‌بس فراگیر در سوریه با تائید در قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل شد.

اکنون با همکاری ایران و روسیه برنامه گروه کشورهای ضد سوری باهدف سرنگونی حکومت بشار اسد، کنار نهاده شده و بر اساس توافق‌ها، نتیجه مذاکرات سوری-سوری و همه‌پرسی داخلی آینده سوریه را تعیین خواهد کرد.

از سوی دیگر، ایران و سوریه با جذب همکاری عراق و روسیه مرکز هماهنگی اطلاعاتی ضد تروریستی در بغداد را با حضور کارشناسان چهار کشور راه‌اندازی کرده‌اند، که توانسته درروند مبارزه زیربنایی با تروریسم در منطقه کارآمد باشد.

همکاری‌های منطقه‌ای اقتصادی:

نخست وزیران کشورهای روسیه، ارمنستان قزاقستان، بلاروس، قرقیزستان ۱۵ روز پیش در بیشکک پایتخت این کشور تنظیم موافقت‌نامه ایجاد منطقه آزاد تجاری با ایران را تصویب کردند که دربرگیرنده فرصت‌های بسیار گسترده اقتصادی ازجمله بازرگانی، سرمایه‌گذاری و آماده کننده زمینه‌های همکاری‌های بیشتر است.

اتحادیه اقتصادی اوراسیا که ژانویه سال ۲۰۱۵ فعالیت رسمی خود را آغاز کرد با عضویت روسیه، قزاقستان، ارمنستان، بلاروس و قرقیزستان ۲/۲ تریلیون دلار تولید ناخالص داخلی و ۳/۱ تریلیون دلار تولیدات صنعتی دارد و همچنین تجارت خارجی کشورهای عضو به خارج از اتحادیه بالغ‌بر ۸۷۷ میلیارد دلار یعنی برابر ۷/۳% صادرات و ۳/۲% واردات کل جهان است. اتحادیه اقتصادی اوراسیا جمعیتی معادل ۱۸۰ میلیون نفر را در برمی‌گیرد.

ویتنام از ماه مه ۲۰۱۵تفاهم‌نامه منطقه تجارت آزاد با این اتحادیه را امضا کرده است و چین، ترکیه، تونس، هند، نیوزیلند و مغولستان نیز خواهان ایجاد چنین منطقه آزاد مشترکی هستند. ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا تاکنون چند دور مذاکرات مربوط به مشارکت اقتصادی را برگزار کرده‌اند که به برنامه همکاری موقت در قالب تسهیل تجارت و دریافت تخفیف تعرفه‌ای برای برخی کالاهای ایرانی تا حد صفر رسیده‌اند.

این موفقیت در چارچوب همگرایی‌ها و حمایت‌های روسیه در پسابرجام شکل‌گرفته، زیرا پس از امضای توافق بین ایران و ۱+۵ و تائید آن به‌عنوان یک سند معتبر جهانی در شورای امنیت سازمان ملل و برنامه لغو تحریم‌های قبلی، زمینه‌های همکاری‌های اقتصادی و بانکی بین‌المللی ایران بدون مانع فراهم شد.

همچنین روسیه بارها بر لزوم تبدیل عضویت ناظر ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای به عضویت رسمی تأکید کرده که مذاکرات آن جریان دارد. بخشی از تفاهم‌ها بین اعضای این گروه منطقه‌ای هم به‌عمل‌آمده و هماهنگی‌های دیگری نیز برای رسیدن به این هدف در دستور کار است.

روابط دوجانبه اقتصادی:

پایتخت‌های ایران و روسیه سال ۹۵ شاهد سفرهای متعدد هیات های اقتصادی، سیاسی، امنیتی و پارلمانی دو کشور بودند که می‌توان به حضور وزیران امور خارجه، دفاع، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، رئیس مجلس شورای اسلامی و دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران در مسکو و دیگر هیات ها اشاره کرد و مذاکرات انجام‌شده نیز دستاوردهای زیادی برای همکاری‌های دوجانبه داشت.

محمود واعظی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات و رئیس ایرانی کمیسیون مشترک همکاری‌های دو کشور نیز که تازه‌ترین دور مذاکرات خود را با مقام‌های روسی دیروز (سه‌شنبه) در مسکو پایان داد، گفت: افزون بر اسنادی که در حال تلاش برای آماده‌سازی آن هستیم و بیش از ۱۰ سند می‌شود، امیدواریم درباره سند چشم‌انداز و نقشه راه میان یا بلندمدت هم به نتیجه برسیم تا در سفر پیش روی رئیس‌جمهوری ایران به مسکو امضا شود.

وی افزود: باید از همه توان و امکاناتی که وجود دارد، بهره بگیریم تا این سفر و مذاکرات پیش رو در همه بخش‌ها اثرگذار باشد. واعظی تأکید کرد: هرچند ارزش روابط تجاری در سال گذشته میلادی نسبت به سال ۲۰۱۵ بین ۷۰ تا ۸۰ درصد رشد نشان می‌دهد، اما توان دو کشور بیشتر است و خوشبختانه در روابط گمرکی پیشرفت‌های خوبی داشته‌ایم که یکی از آن‌ها موافقت راه‌اندازی گذرگاه سبز گمرکی است.

روابط دفاعی:

در آخرین روزهای سال ۹۴ پرونده تعلل هفت‌ساله روسیه در تحویل سامانه دفاع موشکی اس ۳۰۰ بسته شد و مجموعه‌های موردتوافق تحویل جمهوری اسلامی ایران شد.

پس از رفع این گره بزرگ، بخش دفاعی در روابط ایران و روسیه نیز شاهد توسعه روزافزون مناسبات شد. چند سفر سرگئی شایگو و سردار حسین دهقان وزیران دفاع روسیه و ایران به تهران و مسکو، مذاکرات درباره همکاری‌های فنی و دفاعی و همچنین زمینه‌سازی برای ارتقای روابط در این بخش ازجمله دستاوردهای ارتقای مناسبات به شمار می‌رود.

مقام‌های روسی بارها بر علاقه‌مندی به فروش تانک، تسلیحات، جنگنده و همچنین همکاری در حوزه‌های دیگر ازجمله برگزاری تمرین‌های مشترک نظامی ابراز علاقه کرده‌اند. مبنای این همکاری‌ها، امضای موافقت‌نامه دولتی همکاری‌های نظامی دو کشور در ژانویه سال ۲۰۱۵ در تهران است که زمینه حقوقی گسترش روابط درازمدت در این زمینه را فراهم کرد.

شایگو وزیر دفاع روسیه دراین‌باره گفته است: روابط دیرپا با سطح بالای اعتماد متقابل و آمادگی تشریک‌مساعی و رویکردهای دو کشور در مسائل مختلف متمایز شده است. سردار دهقان نیز همکاری‌های دوجانبه ایران و روسیه در مباحث دفاعی را یکی از بخش‌های رو به گسترش روابط مسکو و تهران خوانده است.

افق پیش روی روابط تهران و مسکو:

با توجه به تأکید همیشگی سران ایران و روسیه مبنی بر گسترش فراگیر همکاری‌های دو کشور در عرصه‌های دوجانبه و منطقه‌ای و تلاش برای اشتراک بیشتر مواضع در عرصه بین‌المللی بدون تأثیر از فشارهای نیروی سوم مانند مانع‌تراشی‌های آمریکا، انتظار گسترش بیش‌ازپیش روابط می‌رود.

افزون بر اینکه مناسبات سیاسی دو کشور در سطحی عالی قرار دارد. همکاری‌های اقتصادی در چارچوب بازرگانی، صنعتی، نفتی، نیروگاهی نیز روبه‌پیشرفت است و پیش‌بینی می‌شود تا سه سال آینده ارزش این بخش به مرز سالانه ۱۰ میلیارد دلار برسد.

همکاری‌های علمی و فناوری، فرهنگی و گردشگری نیز بین روسیه و ایران به‌عنوان بخش‌های پرتوان برای توسعه شاهد تحول خواهد بود، زیرا سندهای مختلفی در این حوزه‌ها امضا و اجرایی شده یا در حال آماده شدن برای اجرا است.