نگاهی به گفت و شنود وزیر پیشنهادی ترامپ با سناتورها که بیشتر شبیه یک استیضاح زودهنگام بود، قرائت متفاوت وی را از خلال دو سوال کلیدی سناتورها در ارتباط با ایران بیرون می کشد و این سوال اساسی را بر می انگیزد که در نگاه 'تیلرسون'، ایران بیشتر فرصت است یا تهدید؟

پاسخ های مبهم و طفره معنادار رکس تیلرسون از اظهار موضع قاطعانه در جواب برخی سوال های مطرح شده در سنا، باب گمانه زنی همراه با ابراز شگفتی را برای برخی ناظران گشود.
با استناد به عدم قطعیت موضع وزیر پیشنهادی ترامپ درباره روسیه آیا رکس تیلرسون آنطور که سایت صهیونیستی دبکافایل به آن امیدوار است به روسیه نزدیک می شود زیرا به نوشته این پایگاه، «ترامپ میداند رکس تیلرسون تنها کسی است که می تواند سیاست های جدید دولت آمریکا در قبال ایران را به روس ها غالب کند»؟ یا آن گونه که برخی رسانه ها تحلیل کردند، انتقاد تیلرسون از روسیه (هر چند کمرنگ به نسبت موضع سنتی آمریکا) و تاکید وی بر ضرورت بازنگری در برجام یا طرح موضوع تهدید بودن ایران برای امنیت جهانی برای اولین بار از زبان او، «اقدامی تاکتیکی برای کسب اعتماد سناتورهای آمریکایی» بود؟
در رابطه با ایران، نگاهی به گفت و شنود وزیر پیشنهادی ترامپ با سناتورها که بیشتر شبیه یک استیضاح زودهنگام بود قرائت و افق نگاه متفاوت وی در رابطه با ایران را از خلال دو سوال کلیدی سناتورها بیرون می کشد.

سوال اول: آیا شرکت انرژی اکسون موبیل (در زمان مدیریت تیلرسون) علیه تحریم های وضع شده آمریکا بر کشورهای دیگر لابی کرده است؟
در جلسه استماع سنا این سوال را سناتور باب منندز مطرح و حتی به گزارش هایی درباره لابی این شرکت علیه تحریم ایران، روسیه و دو جنبش اوکراینی استناد کرد. پاسخ وزیر خارجه پیشنهادی ترامپ این بود که اکسون موبیل فقط به دنبال اطلاعات بیشتر درباره تحریم ها بوده است. تیلرسون ادامه داد: نمی دانم این اقدام (جمع آوری اطلاعات درباره تحریم ها) به چه چیزی اشاره دارد. آیا ما برای تحریم یا علیه تحریم لابی کرده ایم؟

سوال دوم: آیا آمریکا باید با ایران برای مبارزه با داعش همکاری کند؟
سناتور راب پورتمن با طرح این سوال تیلرسون را به چالش کشید و این پاسخ را شنید: «این (همکاری با ایران در مبارزه با داعش) حوزه ای است که نیاز به تحقیق دارد.»
این شگرد وزیر پیشنهادی وزارت خارجه ترامپ فقط مختص ایران نبود و حتی درباره نقض حقوق بشر در عربستان سعودی و استفاده از بمب های خوشه ای در حمله عربستان به یمن نیز از پاسخ صریح طفره رفت.

** چرا تیلرسون درباره ایران، روسیه و عربستان ملاحظه دارد؟
تیلرسون اساسا چهره ای سیاسی نبوده است بلکه در قامت تاجری بزرگ در حوزه انرژی شناخته می شود و نقطه مشترک مورد اهتمام او نیز دقیقا همین ملاحظه است: «اقتصاد و ژئوپولوتیک انرژی». وجه اشتراک سه کشور ایران، روسیه و عربستان که رکس تیلرسون را برای فرار از جواب های صریح به چالش جدی با سناتورهای کارکشته وادار می کند، نیز همین موضوع است: هر سه کشور در زمینه انرژی، امنیت و ژئوپولتیک انرژی تعیین کننده اند. آیا تیلرسون به تبعیت از نگاه انتفاعی و اقتصادی خود و ترامپ به دنبال مدیریت موثرتر انرژی در جهان با استفاده از این سه قدرت است؟ چنین رویکرد و راهبردی از سوی تیم ترامپ اصلا دور از انتظار نیست. این فرض مطرح است که ترامپ و تیم اقتصادی اش با استفاده از تجربیات تیلرسون از برگه انرژی برای ایجاد معادلات جدید در اقتصاد جهانی استفاده کنند به ویژه با توجه به انشقاق های اخیر در درون اوپک و تاثیرگذاری بیش از پیش تولیدکنندگان نفت در خارج از این سازمان نفتی و به طور مشخص، روسیه.
با این فرض، متغیر ثبات برای استمرار عرضه مطمئن انرژی در اقتصاد جهانی تنها به خلیج فارس منحصر نخواهد بود و آمریکای دوران ترامپ تلاش می کند با نزدیک شدن به یکی از موثرترین بازیگران فرامنطقه ای انرژی یعنی روسیه، شانس های ایجاد موازنه جدید انرژی به سود آمریکا را بیشتر کند. تصور بازی آمریکایی ها با برگه های متعدد در بازار انرژی با فرض همراهی روس ها با آمریکایی ها برای مهار اوپکی ها یا تلاش برای مدیریت شکاف در داخل اوپک می تواند تهدیدی بالقوه برای ایران و برخی اعضای اوپک به شمار رود؛ با این وجود، سست شدن چفت و بست های اجماع غربی علیه ایران با محوریت برجام، فقط برای اروپایی ها چشم انداز بازار جذاب جدید سرمایه گذاری را نگشوده است بلکه آمریکا هم نمی خواهد این فرصت را به سود رقبا از دست بدهد و در قاموس تجارت محور دونالد ترامپ، چه کسی برای چنین ماموریتی بهتر از تیلرسون؟

** تیلرسون چه سوابق و نظراتی درباره ایران دارد؟
یو‌اس‌ای‌ تودی گزارش داد که شرکت نفتی اکسون موبیل در زمان ریاست رکس تیلرسون با ایران، سوریه و سودان و از طریق شرکت‌های تابعه این شرکت در اروپا تعامل تجاری داشته است.
حجم معاملات این شرکت طی سه سال (2003، 2004 و 2005 ) حدود 53.2 میلیون دلار با ایران و 600 هزار دلار با سودان و 1.1 میلیون دلار با سوریه بوده است. این معاملات به وسیله شرکت اینفینیوم انجام گرفت؛ شرکتی که 50 درصد از سهام آن متعلق به اکسون موبیل است.
تیلرسون در ماه مارس گذشته و پیش از پیشنهاد شدن او برای تصدی وزارت امور خارجه آمریکا از سوی ترامپ در گفتگو با شبکه CNBC گفته بود: شرکت های آمریکایی مثل ما (اکسون موبیل) هنوز قادر نیستند در ایران کسب و کار کنند، بسیاری از رقبای اروپایی ما فعالانه در ایران کار می کنند. من نمی دانم که آیا این وضعیت الزاما به زیان ماست یا نه. از حیث سرمایه گذاری خارجی در گذشته، شرایط آنها (ایرانی ها) همیشه چالش برانگیز بوده است، خیلی دشوار و به همین علت ما هیچگاه در ایران سرمایه گذاری زیادی نداشتیم.
وی تصریح کرده بود: نمی دانم آیا امروز ایرانی ها تفاوتی کرده‌اند یا نه. ما باید منتظر بمانیم در حالی که هیچ قراردادی هم با آنها نبسته ایم. با این حال، من مدت ها پیش یاد گرفته ام که بعضی اوقات اول بودن لزوما بهترین حالت نیست. باید منتظر بمانیم و ببینیم آیا راهی برای شرکت‌های آمریکایی باز می شود یا نه. ما مطمئنا آن را بررسی خواهیم کرد زیرا ایران کشوری با منابع عظیم است.
این موضوع واقعا قابل تامل است که تیلرسون به خوبی حساسیت های موجود در سیاستگذاران آمریکایی را در قبال ایران به عنوان «دشمن» می داند اما ترجیح می دهد به پاسخ های کوتاه و خنثی بسنده کند و احتمال همکاری تهران – واشنگتن را نیز به زمانی دیگر و «تحقیق بیشتر» موکول کند.
شاید بهترین موضع تیلرسون در قبال ایران همان ملاحظه محتاطانه باشد که موضوعی مانند مشارکت آمریکا با ایران در نبرد با تروریسم داعشی را «نیازمند تحقیق و بررسی بیشتر» دانست تا شانس چنین همکاری را از واشنگتن سلب نکند همانگونه که پاسخ قانع کننده ای (از دید تحلیلگران آمریکایی) درباره لابی علیه تحریم ایران نمی دهد و تقریبا از وجود چنین موضوعی اظهار بی اطلاعی می کند تا فرصت تنفسی به سیاست خارجه اقتصاد محور ترامپ برای ورود به فاز دیپلماسی انرژی با ایران بدهد.

منبع خبر: ایرنا