تکیه بر توان داخلی راهبرد جمهوری اسلامی ایران برای عبور از تحریم‌ها است؛ راهبردی که تا به امروز پیامدهای کارزار فشار حداکثری و کرونا را مدیریت کرده، ادامه این راهبرد و قطع وابستگی به نفت، ایران را تحریم‌ناپذیر خواهد کرد.

جمهوری اسلامی از فردای پیروزی انقلاب اسلامی در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ همواره در سطوح مختلف دچار تحریم و محدودیت از سوی دشمنان ملت شده است؛ تحریم‌هایی که در دهه ۸۰ با طرح ادعاهای واهی در مورد پرونده هسته‌ای ایران وارد مرحله شدیدتری شد. برجام در کنار گشایش‌های اقتصادی باعث عبور جمهوری اسلامی از این تحریم‌ها شد که سنگین‌ترین و اجماعی‌ترین تحریم‌ها علیه ایران در طول چهل سال گذشته بود. اما این وضعیت کم‌دوام بود چرا که سیاست آن روی خود را نشان داد و رئیس جمهوری در آمریکا بر سرکار آمد که با زبان منطق و حقوق‌بین الملل سخن نمی‌گفت.

ترامپ در کنار خروج از معاهدات متعدد بین‌المللی و پشت‌کردن به چند جانبه‌گرایی که باعث سردی روابط آمریکا با هم‌پیمانان سنتی واشنگتن هم شده از برجام که توافقی با حضور جمهوری اسلامی ایران و شش قدرت جهانی بود خارج شد و به امید بستن توافق اختصاصی برای دولت خود و استفاده نمایشی از آن در انتخابات آبان امسال، کارزار فشار حداکثری علیه تهران را به راه انداخت؛ اهدافی که با دل بستن به مشاوره‌های نادرست و گمراه کننده تیم «ب» (تندروهای آمریکایی، عربی و صهیونیستی) هدفگذاری شد اما تا به امروز جز سرگردانی نتیجه دیگری برای ترامپ در پی‌نداشته است.

راهبرد درون‌زایی همراه با برون‌گرایی

جمهوری اسلامی از همان ۱۸ اردیبهشت ۹۷ که ترامپ از برجام خارج شد در کنار رایزنی با کشورهای مختلف در این زمینه و مخصوصا طرف‌های حاضر در برجام به راهبرد اتکاء به توان و ظرفیت‌های داخلی خود روی آورد و با همین ظرفیت‌ها علاوه بر مدیریت تحریم توانست کرونا را هم مدیریت کند. توانمندی‌های ایران در حوزه انرژی، پتروشیمی، معادن ، نیروی انسانی و ظرفیت‌های مختلف در بخش‌های گوناگون باعث شده که جمهوری اسلامی چندان تحریم‌پذیر نباشد. هر چند اتکاء به منابع نفتی در بودجه جاری کشور طی سالیان دراز موجب شده ایران از این حیث آسیب پذیر باشد اما منابع  و ظرفیت‌های کشور این امکان را به مسئولان داد تا بودجه‌ای بدون نفت بسته و کشور را اداره کنند؛ راهبردی که رهبری از آن به عنوان فرصت مناسبی برای تمرین اداره کشور بدون درآمدهای نفتی نام بردند.

البته جمهوری اسلامی در راهبرد نگاه به درون، خود را از ظرفیت تجارت خارجی و همکاری با کشورهای دیگر محروم نکرده است. رایزنی با کشورهای همسایه که حضور نخست وزیر عراق در تهران در هفته‌های گذشته نشانی از آن بود و همچنین تلاش برای آغاز همکاری‌های بلند مدت با روسیه و چین از دیگر راهبردهای مسئولان کشور برای شکستن خط تحریم دشمن و نگاه به ظرفیت‌های تجارت خارجی است. اثر بخشی این همکاری به قدری بود که با رسانه‌ای شدن همکاری‌های بلند مدت ایران و چین، مقامات آمریکایی که بانیان تحریم علیه ملت ایران هستند شروع به حمله به این همکاری کردند و نتوانستند نگرانی خود را از بی‌اثر شدن کامل کارزار فشار حداکثری پنهان کنند.
 
بعد دیگر رویکرد درونگرایی مسئله استفاده از این فرصت برای تقویت تولید داخلی کشور است. در این زمینه شناسایی نیازهای صنعت و تلاش برای بومی سازی این نیازها هم در کشور پیگیری می‌شود. در همین زمینه سرپرست وزارت صنعت، معدن، تجارت «حسین مدرس خیابانی» در گفت‌وگویی با ایرنا از محدودیت واردات بیش از ۴۰۰ کالا نام برده که در کشور تولید می‌شود و از سوی دیگر در حوزه‌های صنعتی هم قطعات مورد نیاز در حال تولید در کشور می‌باشد. افزایش ارتباط صنعت با دانشگاه و استفاده از توان علمی دانشگاه‌ها، متخصصان و پژوهشگران کشور هم در راهبرد درون گرایی پیگیری می‌شود. رهبری هم با بیان اینکه تحریم یک جنایت بزرگ است اما مردم بویژه جوانان، مسئولان، دانشمندان و فعالان سیاسی از این موضوع برای افزایش اتکاء به نفس ملی استفاده کردند. این راهبرد را تایید کردند.

 تولید جت آموزشی و قطعات حساس و ظریف، راه‌اندازی چند هزار شرکت دانش بنیان، ساخت پالایشگاه ستاره خلیج فارس، اقدامات بزرگ در پارس جنوبی، طرح‌های وزارت نیرو در زمینه آب و برق، طرح‌های وزارت راه و تولیدات شگفت انگیز دفاعی از جمله دستاوردهای کشور در دوران تحریم و با اتکاء به توانمندی داخلی محسوب می‌شوند.

تقویت توانمندی‌های داخلی همزمان با تنوع‌بخشی در روابط خارجی
بررسی تجارب سیاست خارجی ایران در طول چهل سال گذشته و مخصوصا در دهه اخیر نشان می‌دهد که آمریکا و همپیمانان این کشور شرکای اقتصادی و سیاسی مطمئنی نیستند و همواره منافع ایران را با چالش‌های جدی مواجه کرده‌اند. محدود کردن منافع اقتصادی برجام برای ایران آخرین این چالش‌ها است. از سوی دیگر پیگیری سیاست فروش نفت بیشتر برای دسترسی به منافع ارزی مورد نیاز کشور و افزایش تجارت با کشورهایی که با تحکم آمریکا منابع ایران را بلوکه و تجارت خود را با کشورمان قطع می‌کنند هم نتوانسته رشد پایدار اقتصادی کشور را تضمین کند. در مقابل در حوزه‌هایی که وابستگی به خارج کمتر بوده رشد ایران با ثبات همراه بوده و کمتر دچار تکانه‌های خارجی شده است.

بنابراین تقویت توانمندی داخلی کشور در عین حال تنوع بخشی به تجارت خارجی و گسترش همکاری‌های بلند مدت با مبنا قرار گرفتن توان داخلی کشور می‌تواند تحریم‌ها را خنثی و ایران را در شرایطی قرار دهد تحریم پذیر نباشد. رهبر انقلاب هم به این راهبرد تاکید دارند« تحریم‌ها قطعاً قابل علاج است اما علاج آن، عقب نشینی و کوتاه آمدن در مقابل امریکا نیست زیرا عقب نشینی موجب پیشروی متجاوز می‌شود. علاج تحریم‌ها، عقب نشینی و مذاکره با دشمن نیست بلکه علاج واقعی آن، تکیه بر توانایی‌های ملی، وارد کردن جوانان به میدان و احیای ظرفیت‌های فراوان کشور، و در یک کلام عمل به ارکان اقتصاد مقاومتی یعنی درون زایی و برون گرایی است. ما امکانات و توانایی‌های داخلی و ظرفیت‌های بین‌المللی فراوان داریم که باید با مدیریت جهادی و تدبیر واقعی، به فعلیت در بیایند.»