نشست صد و شصت و نهم اوپک، پنج‌شنبه هفته گذشته در شرایطی آرام و دوستانه برگزار شد. هرچند تصمیم خاصی درباره سقف تولیدات اوپک اتخاذ نشد؛ اما پس از حدود یک دهه اجماعی برای دبیر کلی این سازمان صورت گرفت. به این ترتیب، محمد بارکیندو از نیجریه به‌عنوان دبیر کل این سازمان معرفی شد. پیش از این نشست، بسیاری از کارشناسان نقش اوپک را «مرده» ارزیابی می‌کردند؛ اما فضای مثبت مذاکرات اخیر وزرای نفتی، جان تازه‌ای به این سازمان بخشید.

وز پنج‌شنبه صدو شصت و نهمین نشست اوپک همان‌طور که پیش از آن انتظار می‌رفت، در فضایی آرام برگزار شد. این نشست چهارمین نشست این سازمان از زمان سقوط قیمت نفت در میانه‌های سال 2014 تاکنون بود و کشورهای عضو بعد از مدت‌ها بالاخره توانستند بر سر موضوعی به توافق برسند. اعضای اوپک بعد از حدود یک دهه دبیر کل جدید برای این سازمان انتخاب کردند و سالم البدری لیبیایی از این سمت کنار رفت. دبیر کل جدید این سازمان محمد بارکیندو نامزد نیجریه به اتفاق آرا برای این سمت انتخاب شد.

نکته دیگری که در نشست روز پنج‌شنبه قابل توجه بود، حضور وزیر نفت جدید عربستان، خالد الفالح و جای خالی علی النعیمی بعد از 21 سال بود. وزیر نفت جدید سعودی‌ها حامل پیام مثبتی برای بازار نفت بود و اعلام کرد که به دنبال ایجاد شوک در بازار نفت نیست. اظهارات الفالح این تلقی را به دنبال داشت که عربستان به دنبال افزایش عرضه نیست. اما وجه تمایز دیگر این نشست با نشست‌ اوپک در سال‌های اخیر به شرایط کشورمان باز‌می‌گردد. وزیر نفت روز پنج‌شنبه در حالی در نشست اوپک حاضر شد که ایران به تازگی از زیر تحریم‌های یک‌جانبه غرب خارج شده است. در واقع این نشست اولین نشست اوپک بعد از رفع تحریم‌های غرب محسوب می‌شد. کشورمان در فاصله بین دو نشست توانسته اظهارات قبلی خود را عملی و صادرات نفت را دو‌برابر کند. ایران در چند نشست اخیر مدام از افزایش تولید خود با لغو تحریم‌ها سخن می‌گفت که بعضا با مقاومت‌هایی از درون اوپک مواجه می‌شد. حال افزایش تولید نفت ایران و نزدیک شدن به سطح قبل از تحریم‌ها موجب شده بود که کشورهای عضو اوپک حق ایران را برای افزایش تولید نفت بپذیرند.

درخصوص نشست روز پنج‌شنبه و چند و چون آن «دنیای اقتصاد» گفت‌وگویی با جواد یارجانی که سال‌ها به‌عنوان نماینده ایران در اوپک حاضر بوده، انجام داده است. یارجانی نیز فضای نشست اخیر را مثبت ارزیابی می‌کند و می‌گوید که توافق بر سر دبیر کل اوپک و اظهارات وزیر جدید نفت عربستان نشان می‌دهد بر خلاف برخی اظهار نظرها اوپک همچنان زنده است. وی همچنین بر این باور است که در حال حاضر فرصتی طلایی پیش روی ایران باز شده که همیشگی نیست و ما باید با رسیدن به گفتمانی واحد بر سر ملی‌ترین بخش اقتصاد کشورمان مانع از دست رفتن این فرصت شویم. مشروح گفت‌وگو با یارجانی در ادامه آمده است.

فضای کلی این دور از نشست اوپک را چطور دیدید؟

نشست روز پنج‌شنبه نسبت به دو جلسه قبلی بسیار متفاوت بود، از این نظر که این نشست در فضای مثبتی برگزار شد و در زمان کوتاهی به اتمام رسید. در دو اجلاس قبلی فضا بسیار سنگین بود و در هیچ زمینه‌ای توافقی حاصل نمی‌شد. روز پنج‌شنبه، بعد از عدم موفقیت در چند جلسه، بالاخره اعضا توانستند روی تعیین دبیر‌کل این سازمان به توافق برسند و دبیر‌کل را تعیین کنند.

دلیل مثبت بودن فضا را چه می‌دانید؟ آیا رشد 80 درصدی قیمت نفت و رسیدن آن به محدوده 50 دلار اثرگذار بود؟

افزایش قیمت نفت حتما تاثیر‌گذار بوده است. در نشست قبلی که در آخرین روزهای سال 2015 برگزار شد، قیمت‌ها در سراشیبی قرار داشت و به کانال 30 دلار نزدیک می‌شد و همان‌طور که دیدیم بعد از اجلاس به زیر 30 دلار نیز رسید، این موضوع خود باعث افزایش تنش بین اعضا می‌شود اما در شرایط کنونی قیمت‌ها در مسیر صعودی قرار دارد و احتمال اینکه قیمت‌ها به سطح چند ماه پیش برگردد یا حتی اگر در مسیر کاهشی قرار گیرد، مانند آن زمان با شیب تند سقوط کند، بسیار پایین است.

از سوی دیگر، فاصله بین میزان عرضه و تقاضا در بازار نفت رو به کاهش است و هرچند حجم ذخایر نفتی در سطح بسیار بالایی قرار دارد، اما احساس عمومی بر این است که با توجه با افزایش رشد تقاضا و کاهش تولید کشورهای غیرعضو اوپک، در پایان سال 2016 بازار به توازن خواهد رسید، بنابراین این عوامل در مثبت شدن فضای جلسه روز پنج‌شنبه اثرگذار بودند.

واکنش‌ها به وزیر جدید عربستان چگونه بود؟

سیستم تعیین وزیر در عربستان با کشور ما متفاوت است و تغییر دولت‌ها موجب تغییر وزیر نفت نمی‌شود و وزیر نفت برای مدت طولانی بر سر کار باقی می‌ماند. اما با توجه به اینکه آقای النعیمی سنشان از سن بازنشستگی گذشته بود، انتظار می‌رفت که تغییری در وزیر نفت این کشور اتفاق بیفتد. در سال 1986 زمانی که زکی‌یمانی نیز تغییر کرد سیاست‌های کلی عربستان سعودی که در آن زمان گرفتن سهم بازار بود، تغییر کرد. می‌توان گفت در آن زمان سعودی‌ها یمانی را به نحوی مقصر سیاست‌های آن زمان و افت قیمت نفت تا مرز 6 دلار می‌دانستند. وزیر جدید نیز آدم نا‌آشنایی نیست و توانایی‌های خود را در مدیریت شرکت آرامکو نشان داده است. الفالح در حال حاضر فقط وزیر نفت عربستان نیست و وزیر انرژی، معدن و ذخایر این کشور محسوب می‌شود و مسوولیت‌های بیشتری به عهده دارد.

به هر حال وزیر نفت عربستان برای بازار بسیار مهم است و کوچک‌ترین اظهار نظر آن با واکنش بازار مواجه خواهد شد. طبیعتا خیلی‌ها منتظر بودند تا نحوه برخورد وی را ببینند.در نشست اخیر اوپک نیز زمانی که ایشان گفتند به دنبال ایجاد شوک در بازار نفت نیستند این برداشت را به دنبال داشت که اوپک برای عربستان همچنان اهمیت دارد و این کشور با دیگر اعضای این سازمان همکاری خواهد کرد. توافق بر سر دبیرکل هم نشان از مثبت شدن فضای اوپک بود. چراکه پیش از آن خیلی‌ها می‌گفتند که دوران اثرگذاری اوپک تمام شده و این سازمان مرده است، در حالی که از زمان تاسیس این سازمان در دهه 60 میلادی، اوپک چند بار شاهد این‌گونه اتفاقات بوده است.

نظر شما درباره دبیر کل جدید چیست؟

محمد بارکیندو جزو افرادی است که در کارشناسی‌ترین سطوح اوپک کار کرده است. در واقع ارتباط کشورهای عضو با اوپک در سه سطح انجام می‌شود؛ اولین سطح وزیران هر کشور است. دومین سطح اعضای هیات‌ عامل کشورهای عضو هستند و سطح سوم نمایندگان ملی که در جلساتی قبل از هر نشست رسمی اوپک مسائل کارشناسی و تخصصی را بررسی و توصیه‌های خود را به وزرا اعلام می‌کنند. البته اعلام نظرات کارشناسی نمایندگان ملی به این معنا نیست که وزرا تنها بر این مبنا تصمیم می‌گیرند، بلکه منافع ملی و مسائل دیگر نیز در تصمیمات اتخاذ شده در اوپک تاثیرگذار است.سال‌ها قبل آقای بارکیندو به‌عنوان نماینده ملی نیجریه در جلسه‌های نمایندگان ملی حضور داشت که من نیز در این جلسات شرکت می‌کردم، ایشان توانایی‌ بالایی از خود نشان می‌داد.

به یاد دارم در اجلاس بالی در اندونزی یعنی زمانی که آقای آقازاده وزیر نفت ایران بودند آقای لقمان از نیجریه بعد از مدت‌ها اختلاف بر سر انتخاب دبیر کل و بعد از توافق ایران به‌عنوان دبیر کل انتخاب شدند و دوران خوبی برای اوپک رقم خورد. در آن زمان آقای بارکیندو نماینده ملی نیجریه بودند و من نیز همین مسوولیت را داشتم. بعدها ایشان به دلیل توانایی بالایی که داشت برای مدت طولانی عضو هیات‌ عامل نیجریه شدند و بعد از آن برای مدت کوتاهی شرکت ملی نفت نیجریه را اداره کردند. در اوپک زمانی که بر سر دبیر کل توافق نمی‌شد رئیس کنفرانس برای یک سال به دبیر کل این سازمان تبدیل می‌شد. زمانی بود که دکتر لقمان به‌عنوان رئیس کنفرانس به مدت یک سال دبیر کل اوپک شد و چون وی نمی‌توانست به وین بیاید آقای بارکیندو را به‌عنوان جانشین خود به اوپک معرفی کرد، در واقع عملا بارکیندو به مدت یک سال دبیر خانه اوپک را اداره کرد. بنابراین وی اوپک را به خوبی می‌شناسد و به مسائل اوپک آشنایی کامل دارد. خیلی‌ها امیدوارند که وی بتواند تغییرات مثبتی را در دبیرخانه اوپک ایجاد کند.

در نشست قبلی وزیر نفت نیجریه واکنش منفی به افزایش تولید نفت ایران نشان داد که گفته می‌شد این اظهارات را در راستای حمایت از عربستان بیان کرده است، حال ممکن است بارکیندو سیاست‌هایی اتخاذ کند که همسو با عربستان باشد و چندان با سیاست‌های ما هم راستا نباشد؟

اول باید بگویم که اظهار نظر وزیر نفت نیجریه را من به اشکال مختلف شنیده‌ام، اما در مجموع باید بگویم که مساله حق ایران برای افزایش تولید و بازگشت به سطح قبل از تحریم‌ها تقریبا از سوی همه کشورهای اوپک به رسمیت شناخته شده و همه فهمیده‌اند که نمی‌توان مانع افزایش تولید ایران شد.

از سویی باید توجه داشت که بارکیندو رای همه کشورها را با خود دارد، بنابراین تلاش خواهد کرد که دبیرخانه را به شکلی اداره کند که رضایت همه کشورها را داشته باشد. من بعید می‌دانم ایشان تنها دبیر کل یک کشور باشد و سعی خواهد کرد که برای همه کشورها نقش دبیرکلی را ایفا کند. بنابراین تنها منافع نیجریه را دنبال نخواهد کرد و اینگونه نخواهد بود که اظهارات وزیر نفت نیجریه مورد تایید ایشان باشد. متاسفانه در ایران این برداشت می‌شود که دبیرکل اوپک اختیارات گسترده‌ای دارد در حالی که قدرت اصلی اوپک در دست وزرا با نقش‌آفرینی هیات‌ عامل اوپک است.

عملکرد البدری را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

البدری برای سال‌های طولانی در دولت قذافی وزیر بود و شرکت نفت لیبی را اداره کرده است، به هر حال تجربه اداره یک شرکت نفت را داشت. اما اداره دبیر خانه اوپک به دلیل حساسیت‌‌هایی که وجود دارد قدری متفاوت است. به نظر من در شرایط سختی که اوپک در چند سال اخیر با آن روبه‌رو بود، وی تلاش کرد که با وجود محدودیت‌ها کار خود را انجام دهد. هرچند که برخی از کشورها رضایت بیشتری از عملکرد وی داشتند، البته باید به شیوه انتخاب او نیز توجه کرد، زمانی که او به‌عنوان دبیرکل انتخاب شد آقای هامانه وزیر نفت ایران بود. در آن زمان از ایران و کویت نیز نمایندگانی معرفی شده بود، اما لیبی با توافقاتی با عربستان انجام داد، یعنی درخواست خود را برای برگزاری اجلاس سران پس گرفت و البدری به‌عنوان دبیر کل اوپک انتخاب شد. حال باتوجه به اتفاقاتی که در سال‌های اخیر در لیبی، کشور البدری رخ داده شرایط بسیارغم‌انگیز است، چراکه در حالی که دوره دبیر کلی البدری تمام شده است و وی به بازنشستگی رسیده اما به دلیل شرایطی که در لیبی وجود دارد، جایی نیست که وی به آن برگردد. باید تاکید کنم که موقعیت ایران اگر در این چند سال در اوپک قدری تضعیف شد به دلیل دبیر کل نبود بلکه به دلیل تغییر پیاپی وزیر نفت و اداره وزارتخانه با سرپرست و مسائل دیگری که در داخل کشور وجود داشت، رخ داد.

در نشست روز پنج‌شنبه درباره سقف تولید و سهمیه کشور صحبت و بحثی پیش ‌آمد؟

به نظر می‌آمد اتفاق نظری بر سر میزان تولید اوپک وجود ندارد و بعد از شکست نشست دوحه که با تغییر رویه عربستان در روز آخر رخ داد، معلوم بود بحث به جایی نمی‌رسد. ایران هنوز معتقد است که به افزایش تولید خود و رسیدن به سطح قبل از تحریم‌ها ادامه خواهد داد. از طرفی نیز چون قیمت‌ها قدری افزایش یافته و فضای بحرانی که در ژانویه بر بازار حاکم بود رفع شده است، بحث سقف تولید و سهمیه کشورها چندان جدی مطرح نشد.

نشست اخیر، اولین نشست اوپک بعد از رفع تحریم‌های ایران بود. به اعتقاد شما با توجه به رفع تحریم‌ها و افزایش 100 درصدی صادرات نفت ایران در بازه دو نشست اخیر، موضع ایران در نشست 961چه تغییری کرده بود؟

ایران عضوی از اوپک است که در ایجاد این سازمان نقش داشته و برای سال‌های زیادی نیز یکی از بزرگ‌ترین‌ تولیدکنندگان این سازمان بوده است. به‌رغم تغییرات گسترده‌ای که بعد از انقلاب برای نفت ایران رخ داد و جنگ تحمیلی و خروج گسترده نیروهای خبره از وزارت نفت در آن تاثیر گذار بودند و افت شدید تولید نفت ایران را به دنبال داشت، ایران همچنان یکی از اعضای تاثیرگذار در اوپک باقی ماند. همچنین با توجه به اینکه ایران یکی از سه کشور بزرگ دارنده ذخایر نفتی است، دنیا نمی‌تواند این را نادیده بگیرد. اما باید توجه داشت که تنها داشتن ذخایر بزرگ کافی نیست و کشورها قدرت خود را در بازار نفت و انرژی از توان تولید خود دارند.

یکی از اهداف تحریم‌ها، صنعت نفت ایران بود و غرب به دنبال این بود که این توان را از ما بگیرد. حال اینکه ما در این فرصت کم توانستیم به سطح قبل از تحریم‌ها برگردیم نشان داد آنچه ما قبل از برداشته شدن تحریم‌ها گفتیم حرف تو خالی نبود و واقعیت داشت. ما باید توان تولید خود را به حدی برسانیم که اهمیت خود را در دنیا حفظ کنیم. البته این به معنای این نیست که نقش نفت را در بودجه و اقتصاد کشور پر‌رنگ کنیم. نفت باید نقش خود را به‌عنوان تامین پول برای توسعه دیگر بخش‌های اقتصادی ایفا کند.

نشست اوپک به غیر از دیدار کشورهای عضو و اتخاذ تصمیمات درخصوص این سازمان چه اهمیت دیگری دارد؟

یکی از موارد مهم نشست‌های اوپک، نشست‌ها و دیدارهایی است که در حاشیه نشست رسمی رخ می‌دهد. به‌طور مثال در زمان وزارت آقای هامانه مذاکرات ایران و عراق برای تامین فرآورده‌های نفتی این کشور از سوی ایران در حاشیه نشست اوپک رخ داد. بنابراین، یکی از منافع اوپک به همین مذاکرات بین‌المللی در حاشیه نشست اوپک بر می‌گردد. مثال دیگری که می‌توانم به آن اشاره کنم، اختلاف عمیق بین ایران و ونزوئلا قبل از پیروزی چاوز است. اولین مذاکرات برای ارتباط مجدد سیاسی بین دو کشور در نشست اوپک که در آن زمان آقای کاظم پور اردبیلی به‌عنوان رئیس هیات‌ عامل ایران حضور داشت، رخ داد. کسانی که اعلام می‌کنند اوپک مرده است و باید قهوه آن را خورد به منافعی که نشست‌های این سازمان برای اعضا دارد توجه نمی‌کنند.

در نشست اخیر نیز طبیعی بود که با حضور وزیر نفت ایران در وین شرکت‌ها به ملاقات ایشان بیایند و همان‌طور که دیدیم در مدت حضور ایشان در وین تمام وقتشان به ملاقات‌های دو‌جانبه و مذاکره با بالاترین سطح شرکت‌های نفتی گذشت. همچنین ایشان مصاحبه‌هایی با شبکه‌های رسانه‌ای بین‌المللی داشت که نقش مهمی در دیدگاه سرمایه‌گذاران خارجی نسبت به ایران خواهد داشت.

برای افزایش قدرت ایران در اوپک چه باید کنیم؟

باید توجه داشت که اوپک سازمان فرا ملی نیست که به کشورها دستور بدهد. کشورها در این سازمان عضو هستند به دلیل اینکه منافع ملی خود را حمایت کنند. به همین خاطر می‌بینیم که اندونزی بعد از مدت‌ها دوباره به اوپک بر‌می‌گردد، گابن نیز به همین شکل. چون احساس می‌کنند هزینه‌ای که برای عضویت در اوپک می‌پردازند در برابر منافعی که در اوپک به دست می‌آورند چه به‌صورت مطالعات مشترک و چه تماس‌های بین‌المللی که خواهند داشت، ناچیز است. در داخل کشور این برداشت اشتباه وجود دارد که برخی فکر می‌کنند اوپک باید مشکلات ما را حل کند؛ در حالی که اوپک تنها یک وسیله است.

اگر پیش از تحریم‌ها صادرات نفت ما بیش از 4 میلیون بشکه بود تحریم‌ها نمی‌توانست به این شدت عملی شود. در حال حاضر با توجه به شرایط دنیا، یعنی پایین بودن قیمت‌ها و کم شدن سرمایه‌گذاری در تولیدات‌ گران‌قیمت و از سویی قابلیت‌های داخلی ما که شامل 80 میلیون جمعیت که بخش مهمی از آن جوانان هستند، ایران آماده خیز برداشتن و جهش است و باید بدانیم این فرصت‌ها همیشگی نیست و نباید آن‌گونه که در دولت قبل از دست رفتند مجددا آنها را از دست بدهیم. ما باید بر سر ملی‌ترین بخش اقتصاد خود به یک حرف مشترک برسیم و از فرصت پیش آمده استفاده کنیم؛ چراکه هنوز دنیا به نفت نیاز دارد و نفت می‌تواند همچنان تاثیرگذارترین بخش اقتصاد ما باشد.