محمدحسین بابالو: ایران پلاست دهم چهره‌ای جدید از صنعت پلاستیک ایران را هویدا ساخته که شاید در گذشته مغفول مانده بود. این نمایشگاه که به صراحت رشد روزافزون صنایع پلیمری و پلاستیکی، ماشین‌آلات و افزودنی‌های این صنعت را با محوریت تولیدکنندگان اروپایی به صنایع ایران عرضه کرده است، نشانه‌ای است که ضرورت به‌روزرسانی صنایع داخلی را هشدار می‌دهد. احتمال خودنمایی تولیدکنندگان خارجی در بازار داخلی ایران، کاهش قیمت تمام شده رقبا و تمایل به حضور در بازار داخلی ایران، خوش‌بینی‌های فزاینده به آینده بازار پلاستیک کشورمان، تلاش برای حضور در بازار ایران با تاسیس دفاتر نمایندگی یا انعقاد قراردادهای همکاری مشترک موارد دیگری است که واقعیت‌های این صنعت را ارائه می‌کند هرچند به رغم افزایش ظرفیت تولید در صنایع پلیمری، حجم تولید در صنایع پایین‌دستی محصولات پتروشیمی، پلیمرها و صنعت پلاستیک در حال کاهش بوده و البته افت حجم معامله‌پلیمرها در بورس کالای ایران نیز سیگنالی رسمی از این برآوردها است. با توجه به این شرایط، تغییر شکل بازار و صنعت پلاستیک و سایر صنایع پایین‌دستی محصولات پتروشیمی ضرورتی انکار ناپذیر محسوب شده و عدم توجه به آن هزینه‌های بسیاری برای این صنعت و حتی اقتصاد کشور به همراه خواهد داشت.

دهمین نمایشگاه بین‌المللی ایران پلاست در حالی 25 فروردین ماه آغاز به کار کرد که میزبان حضور بزرگان و تصمیم‌سازان این صنعت بوده‌ایم. در این نمایشگاه 400 شرکت داخلی و البته 500 شرکت خارجی از 25 کشور جهان حضور یافته اند. همچنین در خلال برگزاری این رخداد بین‌المللی 200 هیات تجاری تخصصی از 18 کشور مختلف از این نمایشگاه بازدید خواهند کرد. حضور پررنگ شرکت‌های اروپایی را باید مهم‌ترین‌ ویژگی ایران پلاست دهم دانست.

حقایق تولید در صنایع پایین‌دستی پتروشیمی

هم‌اکنون حجم تولید پلیمرها به‌عنوان ماده اولیه اصلی صنعت پلاستیک برابر است با 4/ 7 میلیون تن که تا پایان سال جاری با رشدی 2/ 1 میلیون تنی، به 6/ 8 میلیون تن بالغ خواهد شد. با توجه به برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته تا پایان برنامه ششم توسعه این رقم به 12 میلیون تن می‌رسد که نشان‌دهنده اهمیت روزافزون صنعت پلاستیک به‌عنوان بازار مصرف اصلی این تولیدات است. این در حالی است که هم‌اکنون 12 هزار واحد تولیدی در صنایع پایین‌دستی صنعت پتروشیمی در کشور وجود دارد که نزدیک به 8 هزار واحد آن مختص صنایع پلیمری است. این وضعیت اهمیت روزافزون صنایع پلاستیک را نشان داده و همچنین جایگاه آن را درخصوص ثروت‌آفرینی، رشد اقتصادی و نیروی کار مورد نیاز هویدا می‌سازد. تمامی این موارد و توانمندی‌ها در شرایطی در بازار داخلی خودنمایی می‌کند که در سال‌های اخیر حجم معامله پلیمرها در بورس کالا در مسیر کاهش بوده تا جایی که حجم معامله سالانه پلیمرها از 2 میلیون و 326 هزار تن در سال 92 به 2 میلیون و 40هزار تن در سال 94 کاهش یافته است اما این همه ماجرای صنایع پایین‌دستی نیست. آمارها نشان می‌دهد حجم تولید در صنایع پایین‌دستی پلیمری در سال 92 برابر با 3 میلیون و ۵۴۱ هزار تن بوده ولی برآورد حجم تولید برای سال 94 از احتمال تولید 2 میلیون و 700 تا 2 میلیون و 800 هزار تنی در این صنعت خبر می‌دهد.

با توجه به این آمارها باید گفت که هم‌اکنون در سخت‌ترین شرایط این صنعت در سال‌های اخیر قرار داریم هرچند که جهش حجم معاملات در بورس کالا در روزهای پایانی سال گذشته و ابتدای سال جاری از بهبود این صنعت خبر می‌دهد. با توجه به این اوضاع اگر تغییراتی جدی در صنایع پایین‌دستی محصولات پتروشیمی در ایران رخ ندهد شاید این شرایط رو به وخامت گذارده و با کاهش بیشتر حجم تولید در این صنعت خاص، اشتغال و زنجیره ارزش نیز در کل صنعت پتروشیمی مورد تهدید قرار بگیرد. واقعیتی که از هم‌اکنون سیگنال‌هایی خطرناک از احتمال وقوع آن مشاهده شده ولی حمایت واقعی از آن می‌تواند به سرعت اوضاع این بازار و صنعت مهم را دگرگون سازد.

واقعیت‌های پیدا و پنهان ایران پلاست دهم

هرچند عدم تغذیه کافی صنعت پلاستیک که سال‌های متمادی فریاد فعالان این صنعت بود نهایتا موجب شد تا آغاز به کار این نمایشگاه با حاشیه‌هایی همراه شود، باید به صراحت عنوان کرد که خواسته فعالان صنایع پایین‌دستی درخصوص نیاز به تامین مواد اولیه به‌صورت امن و اعتباری، واقعیتی است که هرچند با حاشیه‌سازی نامطلوبی مواجه شد ولی نشان‌دهنده زخم کهنه صنعت پلاستیک است که سال‌ها از سوی برخی عرضه‌کنندگان اصلی ایجاد شده و البته نادیده گرفته می‌شود. این اشتباه تاکتیکی و البته بسیار بزرگ شرکت‌های پتروشیمی در سال‌های اخیر وضعیتی را پدید آورده است که در کنار کاهش محسوس و مثال زدنی حجم تولید برخی از آنها، حتی رشد موجودی انبارها را به همراه داشته که از وخامت اوضاع برخی شرکت‌های خاص خبر می‌دهد.

حاشیه دوم ایران پلاست دهم را باید استنکاف بسیاری از تولیدکنندگان بزرگ و مطرح از حضور در این نمایشگاه دانست که در کنار حضور پررنگ شرکت‌های خارجی در برابر تعداد کمتر شرکت‌های ایرانی به یکی از ویژگی‌های حاشیه‌ای این نمایشگاه بدل شد. باید به این نکته نیز اشاره کرد که شرکت‌های بزرگ خارجی پس از معرفی خود و محصولاتشان همچنین رصد بازار داخلی در خلال حضور در این نمایشگاه، برای دیدار و مذاکره با همین شرکت‌های ایرانی به ایران پلاست دهم گام گذاشته‌اند ولی باید گفت چنین انتظاری به‌صورت کامل محقق نشد که در کنار اعتراض به تغییر زمان برگزاری آن، انتقادات اساسی شرکت‌کنندگان پرسابقه خارجی در این نمایشگاه را تشکیل داد. نکته مهم دیگر یا مهم‌ترین‌ ویژگی ایران پلاست دهم را باید حضور پررنگ شرکت‌کنندگان خارجی به ویژه شرکت‌های اروپایی دانست. این رخداد را باید بسیار مهم ارزیابی کرد زیرا تعداد شرکت‌های خارجی با محوریت کشورهای اروپایی به‌خصوص از آلمان در مقایسه با شرکت‌کنندگان ایرانی بیشتر شده است که پیامی مهم را به بازار و صنعت پلاستیک ایران می‌فرستد. آن پیام این نکته خواهد بود که هم‌اکنون بازار ایران مورد طمع بسیاری از شرکت‌های بزرگ خارجی قرار گرفته است. این پیام را باید این گونه ارزیابی کرد که در صورت عدم به روزرسانی تولیدکنندگان داخلی و عرضه محصولاتی مورد پذیرش در شرایط روز جهانی، بازارهای بالفعل موجود قطعا مورد طمع بسیاری از شرکت‌های خارجی قرار خواهد گرفت. احتمالی که باید جدی ارزیابی شود زیرا ثبات فعلی نرخ ارز در مقایسه با سایر کشورهای رقیب و همسایه همچون ترکیه (که با سقوط ارزش لیر همراه بوده) و تغییر آرام ذائقه خریداران داخلی و منطقه‌ای و همچنین دگرگونی‌های گسترده تکنولوژیک در صنایع خودروسازی و لوازم خانگی، نیاز به تغییر سریع صنایع پایین‌دستی پتروشیمی و محصولات پلاستیکی را هشدار می‌دهد.

البته به این واقعیت می‌توان این گونه نیز نگریست که مدیران و تصمیم‌سازان اقتصادی در صنعت پتروشیمی مدت‌ها است که به عقب افتادن صنایع پایین‌دستی از واقعیت‌های روز جهانی واقف هستند و با برگزاری سمینارها و جلساتی در حاشیه ایران پلاست دهم نسبت به روزآمد کردن فرآیندهای تولیدی همت گماشته‌اند. به‌عنوان نمونه می‌توان به این واقعیت اشاره کرد که برگزارکنندگان اصلی این نمایشگاه مخصوصا شرکت ملی صنایع پتروشیمی؛ به روزرسانی فرآیندها و همچنین ارائه مدلی جدید از کسب و کار به بازار داخلی و صنایع پایین‌دستی را با تکیه بر واقعیت‌های روز جهانی در دستور کار خود قرار داده‌اند.

فوران خوش‌بینی‌ها به بازار ایران

اگر با نگاهی تحلیلی و به‌صورت کاملا ملموس با شرکت‌کنندگان خارجی در ایران‌پلاست دهم صحبت کنید متوجه خواهید شد که اغلب آنها هنوز تمایلی برای سرمایه‌گذاری در ایران نداشته و حتی در برابر افزایش حجم داد و ستد خود با شرکای ایرانی نیز محدودیت‌های بسیاری را حس می‌کنند. به عبارت ساده تر هنوز بازار ایران را به منزله فضایی برای فروش محصولات خود می‌پندارند و خبری از قصد و طراحی جدی برای سرمایه‌گذاری و تولید محصولاتشان در داخل ایران نیست هرچند که سرمایه‌گذاری‌های آنها در شرایطی مطلوب به تاسیس یک دفتر نمایندگی یا اعطای نمایندگی فروش محدود خواهد شد. نکته دیگر آنکه به رغم خوش‌بینی‌های موجود بسیاری از شرکت‌ها نتوانسته‌اند در روزها و ماه‌های اخیر موفقیت‌های قابل ملاحظه‌ای در تجارت و فروش تولیدات خود در بازار ایران به دست آورند که البته مشکلات انتقال پول و نرخ ارز را دلیل اصلی آن می‌دانند. به‌عنوان مثال اغلب شرکت‌های خارجی شرکت‌کننده در این نمایشگاه از عدم امکان برقراری روابط مالی مستقیم و تبدیلات ارزی شکایت داشته هرچند که از برداشته شدن تحریم‌ها سخن می‌گویند.

به‌عنوان مثال یکی از شرکت‌کنندگان آلمانی با کمال صداقت به «دنیای اقتصاد» گفت: تحریم‌های اتحادیه اروپا برداشته شده ولی متاسفانه تحریم‌های آمریکا افزایش پیدا کرده و ما آن را لمس می‌کنیم. یکی دیگر از دلایل عدم موفقیت آنها در بازار ایران را باید تبعیت از استراتژی صبر و نظاره را در بین مصرف‌کنندگان ایرانی در سطوح مختلف دانست زیرا هم‌اکنون در بازار داخلی با سرکوب تقاضای موثر رو‌به‌رو هستیم؛ یعنی حجم مصرف خانوار و بنگاه‌های اقتصادی کاهش یافته است. نکته جالب توجه این مطلب است که برخی از شرکت‌های خارجی به این مطلب ناملموس واقف بودند یعنی در بررسی‌های اقتصادی و مطالعات بازار، سرکوب تقاضا و موکول کردن خرید به آینده افراد را شناسایی کرده و در مصاحبه با «دنیای اقتصاد» از این رویکرد انتقاد کردند. به نظر می‌رسد طرف‌های غربی توجه بسیاری به بازار ایران داشته و دارند بنابراین در صورت گشایش‌های بیشتر مالی و مراودات سیاسی بیشتر، آینده سخت تری پیش روی فعالان داخلی صنعت پلاستیک قرار خواهد داشت.

با توجه به گشایش نسبی در فضای سیاسی و اقتصادی ایران پس از برجام، این نمایشگاه را می‌توان یکی از پراهمیت ترین رخدادهای بازار پتروشیمی در کشور دانست که البته حضور چهره‌های مطرح اقتصادی داخلی و شرکت‌کنندگان خارجی در مراسم افتتاح این نمایشگاه نیز از اهمیت آن حکایت می‌کند. بازار 70 میلیونی ایران در کنار بازار منطقه یا 300 میلیون نفری همچنین پتانسیل گسترده تولید مواد اولیه و محصولات تکمیلی در صنایع پایین‌دستی پتروشیمی همگی دلایل معتبری از جذابیت سرمایه‌گذاری در ایران خواهد بود. تمامی این موارد در حالی به حالت بالقوه باقی مانده است که خبرها و رفت و آمدهای تجار و سرمایه‌گذاران خارجی نشان داده در مقایسه با صنایع خودروسازی، حمل‌ونقل‌ و صنایع مالی و بانکداری، صنعت پتروشیمی در بخش‌های بالادستی و پایین‌دستی هنوز جای خود را به‌صورت یکی از جذاب ترین صنایع ایران برای توسعه و سرمایه‌گذاری باز نکرده است. واقعیتی که شواهد آن نه تنها در این بازار بلکه در بازار سهام نیز خودنمایی می‌کند تا جایی که عقب‌افتادگی شاخص‌های پتروشیمی از سایر سهم‌های مطرح را می‌توان به وضوح مشاهده کرد.

با توجه به این واقعیت باید نمایشگاه ایران‌پلاست دهم را بسیار مهم ارزیابی کرد زیرا در صورت موفقیت آن و جذب سرمایه‌گذاران جدید همچنین انتقال رویکردهای جهانی به صنایع و بازار داخلی گام بزرگی برای بهبود اقتصاد ایران برداشته شده است. در نهایت باید به این نکته نیز اشاره کرد که هم‌اکنون ظرفیت‌های بسیاری در صنایع تکمیلی پتروشیمی وجود دارد که نیاز به مدیریت فرابخشی را در مواجهه با شرایط جهانی الزامی می‌سازد. البته در صورت عدم توجه به واحدهای صنعتی موجود همین بازار داخلی نیز سهم تولیدکنندگان چینی یا ترکیه‌ای خواهد شد و تنها رشد بیکاری برای اقتصاد ایران به ارمغان خواهد آمد. در نهایت و به‌عنوان آخرین نکته باید به این واقعیت اشاره کرد که هم‌اکنون بخش بزرگی از صنایع مهم کشور همچون صنعت خودروسازی، لوازم خانگی، مسکن و حتی کالاهای مصرفی از عقب‌افتادگی عمیقی در مقایسه با شرایط روز جهانی برخوردار بوده که نیاز به استفاده از فناوری‌های نوین و تکنولوژی‌های جدید و سازگار با محیط زیست را خاطرنشان می‌سازد. به عبارت ساده تر در صورت عزم کشور برای توسعه صنعت خودرو با استانداردهای روز جهانی، قطعا قطعات و ماشین آلات مورد نیاز آن نیز باید تغییر کرده و حتما باید از مواد اولیه جدید و با کیفیت، افزودنی‌های پیشرفته و فرآیندهای تولید نوین استفاده کنیم. همین تغییرات به مثابه انقلابی تکنولوژیکی در صنعت پلاستیک و سایر صنایع پایین‌دستی محصولات پتروشیمی خواهد بود که می‌تواند چهره‌ای جدید از این قبیل صنایع را به ارمغان آورد. تجربه کشورهای دیگر نشان داده در صورت رونق یک صنعت خاص یا حتی بخشی از یک صنعت، بخش‌های دیگر صنایع وابسته نیز به کمک این محرک، به حرکت درآمده و رونقی فراگیر را باعث خواهد شد.

منبع: روزنامه دنیای اقتصاد