نفت و گاز و بزرگی جغرافیای ایران برای ترکیه، این میراث دار امپراتوری تجزیه شده عثمانی، اگر محل حسد نبوده، همیشه محل غبطه بوده است. از منظر ترکیه جنگ احتمالی میان ایران و آمریکا اگر موجب تجزیه ایران نشود، این پهنه جغرافیای قدرتمند را برای مدت ها از عرصه رقابت با این کشور دور خواهد کرد.

مردی و نامردی، حق طلبی و وفاداری همچنان در زندگی اجتماعی و ارتباطات فردی ارزشمند بوده و به حیات انسانی معنا می بخشد. اما در عرصه سیاست حق طلبی و مردی و نامردی معنا نداشته و هرچه زمان می گذرد روابط کشورها بیشتر از اصل منافع پیروی کرده و تنها منافع منباء تصمیم گیری آنان می شود. شاید در گذشته می شد در روابط کشورها روی عنصر وفاداری تکیه کرد اما امروز دیگر سخن گفتن از وفاداری منطبق بر واقعیت های حاکم بر صحنه سیاست نیست. برای همه کشورها در انتخاب مواضع تنها چگونگی منافع اهمیت داشته و تامین آن در رویکردها عامل تعیین کننده در راهبردهای نهایی است.

در بحران میان ایران و آمریکا در حالی که عمدتا به جنوب به عنوان کانون اصلی بحران تمرکز کرده اند، بسیاری از خطرات مترتب بر ایران از ناحیه همسایه شمال غربی غافل شده‌اند. ترکیه در بحران میان تهران و واشنگتن همسایه ای قابل اعتماد نیست. ترکیه در جنگ ایران و عراق از هر دو طرف منتفع شده و در بحران هسته ای نیز توانست اقتصاد خود را سر و سامان دهد. آنکارا در بحران ایران با آمریکا چون می داند جنس بحران فعلی بسیار متفاوت از بحران های گذشته است، خود را برای آرزوهای دیرین آماده خواهد کرد. البته در میان همسایگان این موضوع تنها مختص به ترکیه نخواهد بود اما میزان خطرات و تأثیرگذاری متفاوت خواهد بود.

نفت و گاز و بزرگی جغرافیای ایران برای ترکیه، این میراث دار امپراتوری تجزیه شده عثمانی، اگر محل حسد نبوده، همیشه محل غبطه بوده است. از منظر ترکیه جنگ احتمالی میان ایران و آمریکا اگر موجب تجزیه ایران نشود، این پهنه جغرافیای قدرتمند را برای مدت ها از عرصه رقابت با این کشور دور خواهد کرد. توجه داشته باشیم ترکیه با دیوارکشی در مرزهای خود با ایران مدت هاست که خود را برای احتمال جنگ واشنگتن علیه تهران آماده کرده است. لذا اگر بگوئیم جنگ میان ایران و امریکا آرزوی نهان ترکیه است چندان سخن بیراهی نخواهد بود.

ترکیه در ظاهر مخالف تحریم و بحران جاری میان تهران و واشنگتن است اما این همان ظاهری است که با قطع واردات نفت، عملا در تحریم ها در کنار آمریکا قرار گرفته تا به آمریکا اعلام کند که در بحران میان تهران و واشنگتن نه در کنار ایران بلکه در کنار آمریکا خواهد بود. در این رویکرد علاوه بر تاثیرگذاری ملاحظات راهبردی ترکیه در ارتباط با رقابت های ژئوپلتیکی با ایران، عضویت ترکیه در ناتو و وابستگی شدید اقتصادی این کشور به سرمایه آمریکایی از دلایل این انتخاب بوده است.

در بحران میان ایران و امریکا عموما در بین همسایگان همراه با آمریکا در تعرض احتمالی به ایران، به عربستان توجه می شود این در حالی است در صورت بحرانی شدن ایران خصوصا در صورت تعضیف حاکمیت مرکزی، ترکیه عامل خطری به اندازه سعودی برای ایران خواهد بود. ترکیه سال هاست در دیپلماسی پنهان خود روی پان ترکیسم سرمایه گذاری کرده و با جنگ احتمالی میان ایران و آمریکا و پیش بینی شکست ایران از سوی این کشور، دیپلماسی پان ترکیسم خود را علنی کرده و در ارتباط با مناطق کردی نیز از زاویه مذهبی ورود خواهد کرد.

توجه داشته باشیم در حمله آمریکا به عراق رد همکاری ترکیه با امریکا توسط پارلمان این کشور بر خلاف آنچه در افکار عمومی مطرح است نه در مخالفت با جنگ، بلکه بخاطر عدم اجازه آمریکا در همراهی نظامیان ترک در این عملیات بود. ترکیه چون تغییرات در هرم قدرت در عراق را به نفع ایران و شیعیان ارزیابی می کرد، بعد از عدم همراهی به سیاست های سلبی و مخرب در عراق روی آورد و حتی روی تجزیه عراق نیز تمرکز کرد.

آنکارا با حمایت و پناه دادن به طارق الهاشمی و حمایت از داعش عامل اصلی سقوط موصل بود و سال ها مهمترین کشور تاثیرگذار در ایجاد ناامنی در عراق شد. آنکارا با توجیه اینکه اهل تسنن عرب و ترکمن ها برادران هم زبان و هم مذهب این کشور هستند علنا به دخالت در عراق پرداخت. ترکیه در سوریه نیز همین سیاست را با توجه به شرایط این کشور تعقیب کرده و امروز بخش هایی از خاک سوریه در اشغال این کشور است. ابعاد و چرایی جنگ نیابتی میان ایران و ترکیه را در سوریه و عراق درک کنیم و خود را به غفلت نزنیم.

خلاصه آنکه در جنگ احتمالی میان ایران و آمریکا تنها از ناحیه جنوب کشور نگران نباشیم. ترکیه این همسایه قدرتمند، در شمال غربی کشور هم برای ایران کم خطر نخواهد بود. در کنار توجه ویژه به خطرات ناشی از ریاض، به خطرات ناشی از ترکیه برای ایران توجه داشته آن را درک راهبردی کرده و با درک این موضوع، برای آن تدبیر بیندیشیم.

بدانیم اگر جنگ میان ایران و امریکا به تضعیف حاکمیت دولت مرکزی ایران انجامیده و کشور در موقعیت ضعیفی قرار بگیرد در کنار عربستان، ترکیه  نیز با طرح حمایت از هم زبانان و هم مذهبان در دخالت در ایران و سازماندهی گروه های وابسته به خود سعی خواهد کرد. توجه به حاشیه های بازی تراکتورسازی و ... نشان می دهد هسته هایی از این گروه ها هم اینک نیز فعال هستند. مد نظر داشته باشیم فرصت ها و تهدیدات در عرصه سیاست قابلیت جابجایی دارند. می توان  قبل از علنی شدن چهره واقعی ترکیه که برخی به آن اعتماد دارند با تغییر محیط بازی از تهدید امروز ایران از ناحیه امریکا فرصتی ساخته و آرزوها های ریاض یا آنکارا را بر باد داد.

منبع: تارنمای دیپلماسی ایرانی، 5 خرداد 1398