«محمد صیادی» عضو هیات علمی اقتصاد انرژی دانشگاه خوارزمی معتقد است: تغییر در نرخ برابری دلار به ریال موجب می شود که قیمت های داخلی حامل های انرژی همواره پایین تر از قیمت های بین المللی باشد بنابراین سیاست 2 نرخی شدن بنزین برای کنترل روند کنونی مصرف و قاچاق بنزین ضروری است.

بازگشت دوباره سهمیه‌بندی و 2 نرخی‌شدن بنزین واکنش های مختلفی از طرف اقتصاددانان و دولتمردان به دنبال داشته است. در واقع آرزوی خودکفا شدن بنزین در ایران در آستانه 40 سالگی پیروزی انقلاب اسلامی محقق شد اما به نظر می‌رسد درصورت ادامه یافتن روند کنونی و رشد مصرف بی رویه بنزین، این دستاورد با مشکل روبه رو شود. 

آنچه بیش از مصرف بالای بنزین دغدغه مسوولان شده، میزان بالای قاچاق سوخت در مرزها است به گونه ای که برخی از آنها 2 نرخی‌شدن بنزین را راه حل مبارزه با قاچاق سوخت می‌دانند. نوسانات نرخ ارز در ایران باعث می شود تا تفاوت نرخ بنزین در ایران نسبت به کشورهای همسایه تغییر چشمگیری پیدا کند و ایران دارای ارزان‌ترین نرخ بنزین در منطقه شود، همین عامل سودجویان را برای قاچاق سوخت ترغیب می کند از طرفی دیگر 50 درصد یارانه انرژی به سه دهک ثروتمند جامعه اختصاص می‌یابد، این در حالی است که کمتر از سه درصد هزینه این دهک‌ها به سوخت مربوط می شود. 

در حقیقت در شرایط کنونی یارانه‌ای که دولت برای بنزین می پردازد تنها کام ثروتمندان و منفعت طلبان را شیرین می کند و با توجه به این موضوع 2 نرخی شدن بنزین برای کنترل روند مصرف کنونی امری ضروری خواهد بود. 

پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا درباره احیای دوباره کارت هوشمند سوخت و 2 نرخی شدن بنزین و پیامدهای آن بر شاخص های اقتصادی جامعه با «محمد صیادی» استاد اقتصاد دانشگاه خوارزمی به گفت وگو پرداخته است. 

- در ادامه متن این گفت وگو را می خوانیم: 
**ایرنا: هدف دولت را از دونرخی کردن بنزین بیان کنید؟ 
***صیادی: می توان امیدوار بود که هدف اصلی دولت از 2 نرخی کردن قیمت بنزین، کنترل روند مصرف بنزین در کشور باشد. آمارها نشان می‌دهد که در سه دهه گذشته رشد مصرف بنزین به طور متوسط سالیانه حدود 6 درصد بوده و تمام افزایش تولید بنزین ناشی از طرح‌های توسعه و احداث پالایشگاه‌ها به مصرف داخلی رسیده است. این موضوع نه تنها تلاش‌ها را برای خودکفایی بنزین با مشکل مواجه کرد بلکه در برخی سال‌ها واردات بنزین برای تأمین نیاز داخلی و وابستگی به واردات را نیز افزایش داد. در حال حاضر کشور به خودکفایی در تولید بنزین دست یافته است اما ادامه روند کنونی در مصرف می تواند این دستاورد بزرگ را با چالش مواجه سازد و کشور را دچار یک بحران بزرگ کند، چراکه احداث پالایشگاه جدید و واردات بنزین به دلیل تحریم‌ها و منابع مالی مورد نیاز با دشواری‌هایی همراه خواهد بود، بنابراین لازم است که برای مدیریت مصرف بنزین چاره‌جویی شود. 

برپایه آمارهای شرکت ملی پالایش و پخش، میانگین روزانه مصرف بنزین کشور در 1390 خورشیدی 60 میلیون لیتر در روز بود که این میزان در نیمه نخست 1397 خورشیدی به 88.5 میلیون (بیش از 47 درصد رشد) افزایش یافت. در سال‌های گذشته بخشی از این تقاضای روبه ‌رشد با بهره‌برداری از پالایشگاه‌های جدید مانند پالایشگاه ستاره خلیج فارس تأمین شد. این افزایش مصرف یکی از چالش‌های اساسی پیش‌روی کشور به شمار می رود زیرا چنانچه رشد تقاضا در سال‌های آینده نیز ادامه داشته باشد یا باید برای تأمین بنزین مورد نیاز کشور سالیانه یک پالایشگاه در کشور احداث شود که این موضوع امکان پذیر نیست یا باید واردات افزایش یابد که این موضوع نیز وابستگی کشور به واردات را افزایش می دهد و این احتمال وجود دارد که با توجه به تحریم‌ها، تأمین نیاز‌های داخل با مشکل مواجه شود. 

**ایرنا: آیا گران شدن بنزین در مقطع کنونی با توجه به وضعیت اقتصادی این روزها، صحیح است؟ 
***صیادی: یکی از بزرگترین چالش های افزایش قیمت بنزین یا 2 نرخی کردن بنزین را باید پیامدهای اقتصادی و اجتماعی و به طور خاص آثار تورمی و پیامدهای مربوط به آن دانست. با توجه به روند مصرف بنزین در کشور دولت ناگزیر از اجرای این طرح است. با این توضیح، 2 مسأله در این خصوص بایستی در نظر گرفته شود: یکی اینکه سقف در نظر گرفته شده برای تعیین قیمت بنزین نباید از حداقل نیازهای مصارف روزانه بنزین کمتر باشد. دوم اینکه مصارف و سهمیه برخی صنف ها مانند تاکسی داران که بر روی هزینه حمل و نقل تاثیر مستقیم می گذارد، باید به صورت متفاوت دیده شود. 

**ایرنا: به نظر شما بهترین راهکار کنترل مصرف بنزین در کشور چیست؟ 
***صیادی: روند افزایشی مصرف بنزین به‌ عنوان یکی از حامل‌های اصلی انرژی در کشور، علاوه بر هدررفت انرژی به دلیل نیاز به افزایش ظرفیت پالایش کشور یا ضرورت واردات بیشتر بنزین در کنار گسترش پدیده قاچاق بنزین به خارج از مرزهای کشور، می‌تواند تهدیدی برای امنیت انرژی کشور قلمداد شود. سازوکارهای مختلفی از طرف کارشناسان و تحلیل گران به منظور کنترل روند افزایشی قیمت بنزین در کشور پیشنهاد شده است که این راهکارها را به 2 دسته قیمتی و غیرقیمتی می‌توان دسته‌بندی کرد. به این سازوکارها قیمتی و غیرقیمتی بایستی به صورت مکمل یکدیگر نگریست. به عبارت دقیق تر، سازوکارهای غیرقیمتی شرط تحقق سازوکارهای قیمتی در مدیریت مصرف بنزین است. تا زمانی که زیرساخت‌های حمل و نقل عمومی و افزایش کارایی مصرف سوخت در خودروها فراهم نباشد، سازوکار قیمتی (بالا بردن قیمت حامل‌های انرژی) قادر به ایجاد تغییر در رفتار مصرفی نخواهد بود چراکه تغییر در الگوی مصرفی تنها با گسترش استفاده از خودروهای با کارایی احتراق بالا و نهادینه شدن فرهنگ استفاده از ناوگان حمل و نقل عمومی میسر خواهد شد. همچنین گسترش جایگزین‌های بنزین از جمله سی‌ان‌جی نیز می‌تواند در تغییر رفتار مصرفی مؤثر باشد. 

استفاده از سوخت‌های جایگزین مانند سی‌ان‌جی که زیرساخت‌های آن در کشور وجود دارد، می‌تواند یکی از راهکارهای کاهش مصرف بنزین باشد. هم‌اکنون از 50 درصد ظرفیت جایگاه‌های سی‌ان‌جی کشور استفاده می‌شود که با تعدیل قیمت سی‌ان‌جی می‌توان، جایگزینی آن با بنزین را افزایش داد. در واقع باید با قیمت گذاری مناسب بنزین و گاز سی ان جی، سهم گاز را افزایش و میزان مصرف بنزین را کاهش یا ثابت نگه داشت. همچنین سرمایه گذاری در جهت تولید خودروهای هیبریدی و برقی را به عنوان یک سازوکار عملی در میان‌مدت و بلندمدت می بایست در دستور کار قرار داد. 

**ایرنا: به منظور 2نرخی کردن بنزین می بایست چه نکاتی را در نظر گرفت و این موضوع چه پیامدهایی می تواند داشته باشد؟ 
***صیادی: قانون هدفمندی یارانه‌ها بر تدریجی بودن افزایش قیمت‌ حامل‌های انرژی تا رسیدن به 95 درصد قیمت فوب خلیج فارس(قیمت تا لحظه تحویل روی کشتی) تأکید دارد. در حالی که از 1394 خورشیدی تا سال جاری، قیمت بنزین در سطح 10 هزار ریال به ازای هر لیتر ثابت باقی مانده است. هرچند ثابت نگه داشتن قیمت بنزین نمی‌تواند سیاست کارآمدی در قیمت‌گذاری بنزین محسوب شود اما بایستی توجه کرد که دولت مبنای قیمت 95 درصد فوب خلیج فارس و رسیدن به آن را به عنوان هدف ترسیم شده در خصوص قیمت حامل های انرژی در کشور مطرح کرده است. در حالی که به دلیل تغییر نرخ برابری ارز، دسترسی به این نرخ را امکان پذیر نیست. به عبارت دیگر تغییر در نرخ برابری دلار به ریال موجب می شود که قیمت های داخلی حامل های انرژی همواره پایین تر از قیمت های بین المللی باشد. بنابراین به نظر می رسد امکان آزادسازی قیمت بنزین به طور کامل وجود ندارد، بنابراین سیاست 2 نرخی شدن بنزین برای کنترل روند مصرف بنزین ضروری به نظر می رسد. هرچند اگر سیاست سقف سهمیه چنانچه متناسب با مصارف روزانه صنف های مختلف در نظر گرفته نشود، پیامدهای تورمی این طرح می تواند قابل توجه باشد. 

**ایرنا: احیای مجدد کارت سوخت هوشمند و 2 نرخی شدن بنزین چه تاثیری می تواند بر اقتصاد داشته باشد و پیشنهاد شما در این خصوص چیست؟ 
***صیادی: بسیاری از کارشناسان معتقدند احیای دوباره سیستم کارت سوخت یکی از کم‌هزینه‌ترین و کارآمدترین شیوه‌های مدیریت مصرف بنزین در کشور است. برای احیای این کارت‌ها، 2 پیش نیاز وجود دارد: نخست اینکه کارت‌های سوخت را باید به روزرسانی و زیرساخت سامانه را اصلاح کرد. دوم اینکه تعداد کارت‌های موجود در کشور باید مشخص شود. با توجه به وجود محدودیت زمان، تحقق این 2 موضوع به زمان نیاز دارد. از طرفی دیگر در خصوص سهمیه‌بندی، سیاست‌ها و محدودیت های قیمتی نیز مطرح خواهد شد. پیشنهاد می‌شود به منظور کاهش آثار انتظاری تورم ناشی از افزایش قیمت بنزین، نخست تخصیص سهمیه به کارت‌ها به صورت حجم بالا با قیمت کنونی صورت گیرد و برای مصارف بیش از سقف تعیین شده، قیمت نرخ دوم که می تواند درصدی از قیمت فوب خلیج فارس است در نظر گرفته شود.