یکی از مهم‌ترین تحولات اقتصاد کلان در 20 سال اخیر سقوط خیره‌کننده بهای طلای سیاه است. قیمت نفت خام در ژوئن سال 2014 با رقم 115 دلار برای هر بشکه در نقطه اوج خود پا در مسیری سخت و ناهموار گذاشت و در روزهای اخیر در خوش‌بینانه‌ترین حالت به حدود 40 دلار برای هر بشکه رسیده است. درک علل افت قیمت به تفسیر اثرات اقتصاد کلان در کشورهای بزرگ دنیا به خصوص کشورهای صنعتی که مصرف‌کنندگان اصلی طلای سیاه هستند بستگی دارد. بررسی‌ها حاکی از آن است که در بازه زمانی سال‌های 1986-1985 علت عمده کاهش قیمت عرضه بیش از اندازه این کالای استراتژیک و در بازه زمانی سال‌های 2009 -2008 علت عمده این افت کاهش قابل توجه در تقاضای این کالا بوده است. این در حالی است که شرایط کنونی بازار نفت ترکیبی از هر دو شرایط مازاد تقاضا و کاهش عرضه است و از این‌رو مشکلات بازار در وضعیت فعلی را باید بیش از گذشته در مدل‌های محاسبه در نظر گرفت.

یکی از این عوامل کاهش رشد در بازارهای نوظهور به خصوص چین است. با اینکه این روند بر فلزات و مواد غذایی هم تاثیر داشت اما بازار نفت را به شدت دستخوش تحولات کرد. از طرف دیگر تولیدات 9 میلیون بشکه‌ای آمریکا، 10میلیون بشکه‌ای روسیه و 6/ 10 میلیون بشکه‌ای عربستان باعث افزایش بیش از اندازه عرضه شده و عامل مهم دیگر هم این مساله است. این میزان در تولید نفت آن‌طور که کارشناسان حوزه انرژی می‌گویند به رغم تمام کاهش‌هایی است که در تعداد دکل‌های حفاری در آمریکا صورت گرفته و نتوانسته میزان مازاد عرضه را در بازار کاهش دهد. در همین حال، تعداد دکل‌های فعال حفاری آمریکا از نوامبر سال ۲۰۱۴ میلادی تاکنون به شدت کاهش پیدا کرده، ضمن اینکه تعداد دکل‌های فعال حفاری آمریکا در هفته گذشته به ۴۸۹ دستگاه رسیده است که این تعداد در حال نزدیک شدن به کمترین تعداد دکل‌های فعال حفاری در این کشور در 17 سال اخیر است. تعداد دکل‌های فعال حفاری آمریکا در آوریل سال ۱۹۹۹ میلادی به ۴۸۸ دستگاه رسیده است که به گفته کارشناسان، کمتر شدن دکل‌های فعال حفاری از این تعداد در هفته‌های آتی بسیار محتمل است.

کارشناسان بازار نفت می‌گویند عدم توازن بازار نفت در شرایط کنونی بیش از آنکه تحت تاثیر عرضه باشد به دلیل تقاضای پایین در بازار است. به عبارتی اگرچه کاهش تولیدات در برخی بازارهای مهم از جمله بازار آمریکا را شاهد هستیم اما این موضوع به دلیل آنکه از سمت تقاضا تقویت نمی‌شود عملا به رکودی دو ساله در این بازار دامن زده است. به گزارش «دنیای اقتصاد» با این حال با توافقی که فعلا اخبار جسته و گریخته‌ای از آن به گوش می‌رسد (توافق روسیه و عربستان و قطر بر سر تولید نفت به میزان ژانویه گذشته) بازار روند رو به رشد محدود و شکننده‌ای را در پیش گرفته که صاحب‌نظران اقتصادی معتقدند این افزایش چندان پایدار به نظر نمی‌رسد. روز گذشته نفت برنت با عبور از مرز 40 دلار بالاترین قیمت را در سال جاری تجربه کرد. این در حالی است که آمارهای چین روز گذشته باز هم با روند کاهشی روبه‌رو‌ بود و به رغم این کاهش قیمت نفت برنت تا لحظه تنظیم این گزارش (ساعت 15 به وقت تهران) بالای حد 40 دلاری خود باقی ماند. نفت خام آمریکا نیز با 40 سنت کاهش نسبت به آخرین قیمت روز دوشنبه 50/ 37 دلار در هر بشکه فروخته شد. در این بین به ‌رغم مجموع آمارهای تجاری ضعیف چین که دیروز منتشر شد، به لحاظ تقاضا، واردات نفت خام چین در ماه‌های ژانویه تا فوریه 1/ 19 درصد رشد کرده و به 80/ 31 میلیون تن برابر با 5 میلیون بشکه در روز رسیده است. به گزارش «دنیای اقتصاد» به نظر می‌رسد این عوامل تاثیر زیادی بر کاهش تولید ناخالص داخلی (GDP) دارد. اگر چه کاهش نفت خام تا حد زیادی به مصرف‌کنندگان کشورهای پیشرفته بستگی دارد اما اثر‌گذاری کشورهای دیگر کمتر از آنها نیست.

در این بین به گزارش فایننشال تایمز، روند کنونی بازار نفت به دلیل افت سرمایه‌گذاری‌های کوتاه‌مدت در صنعت نفت احتمالا به زودی متوقف خواهد شد. بر اساس این گزارش، بازار نفت که در شرایط فعلی از کمبود تقاضا رنج می‌برد پتانسیل قابل ملاحظه‌ای را با خود به همراه دارد که در میان‌مدت باعث بروز رونق در این بازار خواهد شد. به عبارتی ساده‌تر کاهش سرمایه‌گذاری‌ها در صنعت نفت جهان، احتمالا با کاهش سطح تولید به زودی روبه‌رو‌ شده و این امر باعث می‌شود عرضه به حد منطقی خود برسد. در طرف دیگر با فرض رونق اقتصادی در کشورهای بزرگ که با برنامه‌های گسترده مالی و پولی در اقتصادهای نوظهور انتظار می‌رود به زودی محقق شود به تعادل بیشتر قیمت در ارقام بالاتر منتهی خواهد شد و به این ترتیب انتظار می‌رود بازار نفت به توازنی پایدار در آینده میان‌مدت دست یابد. بر اساس این گزارش در سال 2014 میلادی میزان سرمایه‌گذاری کلی در تولید و اکتشاف بالغ بر 700 میلیارد دلار بوده که این رقم در سال 2015 به 550 میلیارد دلار رسیده است.

اثر دیگر افت بهای سهام شرکت‌های نفتی است. بر اساس این گزارش ارزش سهام شرکت‌های نفتی در بازارهای جهانی با افتی در حدود 40 تا 50 درصد روبه‌رو‌ شده و این امر تجمیع سرمایه و انتقال آن به صنعت نفت را دچار چالش‌های اساسی کرده است. این موضوع نیز از عواملی است که در میان‌مدت قادر است بر میزان تولید اثر بگذارد. شرکت‌های نفتی و صادر‌کنندگان نفتی نگران بدتر شدن چرخه مالی هستند. این موضوع البته در طرف مقابل برای اقتصاد کشورهای پیشرفته وارد‌کننده نفت یک فرصت بی‌نظیر برای عبور از تولیدگران محسوب می‌شود. به عبارت دیگر همزمان با کاهش سرمایه‌گذاری‌ها در کشورهای تولیدکننده در کشورهای مصرف‌کننده ظرفیتی خلق شده که بر اساس آن می‌توانند با نفت ارزان‌قیمت هزینه‌های تولید خود را کاهش داده و فرصت‌های تجاری رقابتی نابی را برای خود ایجاد کنند. به همین دلیل انتظار همگرایی قیمتی بین عرضه و تقاضا باز هم تقویت می‌شود. افت قیمت طلای سیاه مزیتی روشن برای اروپا، ژاپن و آمریکا (به‌عنوان مصرف‌کننده) دارد که آنها می‌توانند با سیاست‌های اقتصادی مناسب از منظر سیاست‌های پولی و مالی پتانسیل رشد طولانی‌مدت اقتصاد خود را افزایش دهند. در این میان اما تحلیل همگرایی عرضه و تقاضا در بازار نفت با یک سوال جدی روبه‌رو‌ است و آن بازگشت ایران به بازار و اثر آن بر این همگرایی است. ایران به زودی میزان صادرات نفت خود را به حدود 2 میلیون بشکه در روز خواهد رساند که این میزان بر مازاد نفت در بازارهای جهانی می‌افزاید. با این حال کارشناسان با سناریوهای منطقی معتقدند این مشکل چالشی جدی برای رشد میان‌مدت قیمت‌ها نیست، چراکه این مازاد توسط تقاضاهای جدید و به‌طور طبیعی جذب خواهد شد.

منبع خبر: دنیای اقتصاد