دعوای اخیر در زمینه آمارهای اشتغال‌زایی دولت یازدهم با نامه مسعود نیلی به احمد توکلی و اذعان توکلی به اشتباه محاسباتی اظهارات خود پایان یافت. چندی پیش توکلی در نامه‌ای به معاون اول رئیس‌جمهور، ضمن درخواست از وی برای ابراز شرمندگی، مدعی شده بود که «با همان روش آقای دکتر نیلی و به اتکای همان منابع آماری رسمی» می‌توان نشان داد که ماهانه 5 هزار شغل در کشور از بین رفته است.

مسعود نیلی در واکنش به این اظهارات که از سوی رسانه‌ها و چهره‌های منتقد دولت به شکل گسترده‌ای بازنشر شده بود، نامه‌ای به توکلی نوشت و ضمن اشاره به اشتباهات بدیهی و ابتدایی صورت گرفته در اظهارات توکلی، از وی انتقاد کرده بود که چرا در دوره قبلی با همین حساسیت «بروز فاجعه آمار اشتغال» را اعلام نکرده و نتیجه گرفته بود که «تنها عاملی که می‌تواند باعث بروز این اشتباهات شده باشد، تعجیل و غفلت يا اغماض غیراخلاقی از مبانی آماری مربوطه در فضای انتخاباتی كنوني است.» در آخرین تحول، توکلی در پاسخ به نامه نیلی، خطای محاسبات آماری اظهارات خود را پذیرفت و اشکال کار خود را «اعتماد به گزارش کارشناسی تهیه و منتشر شده در سایت الف» عنوان کرد. هر چند پاسخ به دیگر موضوعات منتشر شده در نامه نیلی را به بعد از انتخابات موکول کرد. با این حال، با پذیرش اشتباه، به نظر می‌رسد دعوای هفته‌های اخیر درخصوص اشتغال‌زایی دولت روحانی در دو سال گذشته، برای مدتی فروکش کرده و موضوعیت خود را از دست بدهد.

اشتغال‌زایی 14 هزار نفری دولت اصولگرا

در ماه‌های پایانی فعالیت دولت پیشین که از آن تحت عنوان دولت اصولگرا یا مهرورز نام برده می‌شد، آمارهای ارائه شده از سوی مسعود نیلی در یک برنامه تلویزیونی موجب شد عملکرد دولت محمود احمدی‌نژاد با پرسش‌های بسیاری از سوی کارشناسان مواجه شود. ماجرا از 25 فروردین 1392 و حضور نیلی در برنامه تلویزیونی پایش آغاز شد که در آنجا این اقتصاددان سرشناس کشور، با استناد به آمارهای ارائه شده از سوی «مرکز آمار ایران» و انجام محاسباتی ساده، نشان داد که از سال 1385 تا سال 1390 تنها حدود 70 هزار نفر به کل مشاغل موجود در ایران افزوده شده است. امری که نشان از این داشت که طی دوره اصلی فعالیت دولت پیشین، در هر سال «تنها 14 هزار شغل ایجاد شده است.» نکته قابل‌توجه این بود که از درآمدهای ارزی هنگفت حدودا 700 میلیارد دلاری دولت قبل از صادرات نفت، عمده آن طی سال‌های 1385 تا 1390 حاصل شده بود چراکه در این دوره، قیمت نفت در سطوح اوج خود به سر می‌برد و از سال 1391 هم، محدودیت‌های بین‌المللی حاصل از تحریم به کاهش صادرات نفت انجامید. به هر حال، استناد گزارش مسعود نیلی به گزارش مرکز آمار ایران موجب شده بود که حامیان دولت وقت نتوانند از لحاظ علمی این آمارها را با چالش مواجه کنند. هر چند فشارهای شدیدی که از اردیبهشت ماه 1392 از سوی دولت وقت برای انحلال دانشکده اقتصاد و مدیریت دانشگاه صنعتی شریف اعمال شد، از سوی ناظران به‌عنوان یکی از تبعات اظهارات مسعود نیلی تلقی می‌شد. هر چند به دلیل مقاومت جامعه دانشگاهی و حمایت برخی از ارکان نظام از این نهاد آموزشی و تحقیقاتی، تلاش‌های مدیریت دولت قبل برای انحلال آن نهایتا ناکام ماند.

توکلی: ماهی 5 هزار شغل از بین رفت

با پایان کار دولت اصولگرا و روی کار آمدن دولت اعتدالی حسن روحانی، قفل انتشار آمار از نهادهای آماری کشور تقریبا برداشته شد و گزارش‌های منتشر شده، حاکی از صحت اظهارات کارشناسان درخصوص عملکرد منفی دولت پیشین –به خصوص در سال‌های انتهایی- بود. از جمله اینکه برخلاف اظهارات رئیس دولت وقت و مسوولان اقتصادی وی، رشد اقتصادی ایران از سال 1391 منفی شده بود و عدم انتشار آمارها از سوی بانک مرکزی و مرکز آمار ایران هم، به همین دلیل بود. با تعدیل رشد منفی و مثبت شدن رشد اقتصادی در سال 1393، وضعیت اشتغال‌زایی نیز تا حدوی بهبود یافت، هرچند چنانکه «دنیای اقتصاد» هم در گزارشی در روزهای گذشته (29 بهمن) خاطرنشان کرده بود، همچنان فاصله زیادی تا وضعیت مطلوب وجود دارد.

با این حال در روزهای گذشته انتشار نامه‌ای از سوی احمد توکلی به اسحاق جهانگیری موجب شد مساله اشتغال‌زایی مجددا به صدر موضوعات داغ اقتصادی بازگردد. این کارشناس اقتصادی که در دولت کنونی عمدتا اظهارات منتقدانه نسبت به سیاست‌های اقتصادی دولت ابراز می‌کند، در نامه خود به اسحاق جهانگیری با درخواست از وی برای «ابراز شرمندگی»، مدعی شده بود که در 27 ماه نخست فعالیت دولت حسن روحانی، «نه تنها به‌طور خالص شغلی ایجاد نشده، بلکه هر ماه 5352 ایرانی شغلشان را از دست داده‌اند.» وی پس از بیان این ادعای آماری، در قضاوتی شتابزده بیان کرده بود: «با توجه به وعده‌های مکرر رونق و ناکامی بسته‌های سیاستی دولت که این وضعیت تلخ نشانی از آن است، شرمندگی شایسته است، نه فراافکنی.» علاوه بر این در نامه منتشر شده، توکلی اشاره‌ای هم به اظهارات مسعود نیلی در فروردین ماه 1392 کرده و افزوده بود که «رسانه‌های منسوب به اصلاح‌طلبی، فردای پخش آن برنامه پایش، آمار ارائه شده توسط دکتر نیلی را تکان‌دهنده خوانده و با تمسخر تعداد اشتغال ایجاد شده در دوره آن دولت را حدود صفر اعلام کردند.»

نیلی: دچار اشتباه محاسباتی شده‌اید

در واکنش به این اظهارات و گزارش‌های دیگری که از سوی چهره‌ها و رسانه‌های وابسته به جریان اصولگرایی منتشر شد و استناد آنها نیز به آمارهای ارائه شده از سوی احمد توکلی بود، مسعود نیلی، این بار در قامت مشاور اقتصادی رئیس‌جمهور وقت، واکنش نشان داد و از زوایای متعددی، به انتقاد از اظهارات ارائه شده از سوی احمد توکلی پرداخت و خطاب به او نوشت:‌ «جنابعالي مرتکب اشتباهی محاسباتی شده‌اید و از آنجا که این اشتباه از نظر مبانی آماری بدیهی و ابتدایی است، تنها عاملی که می‌تواند باعث بروز آن شده باشد، تعجیل و غفلت يا اغماض غیراخلاقی از مبانی آماری مربوطه در فضای انتخاباتی كنوني است.»

نیلی در این نامه توضیح داده که آمارهای ارائه شده از سوی او در برنامه پایش، با استناد به گزارش‌های «سالانه» میزان اشتغال در کشور بوده است، حال آنکه توکلی (یا افرادی که برای وی این محاسبات را انجام داده‌اند)، با نادیده گرفتن یک پدیده آماری محرز یعنی «رفتار فصلی اشتغال»، ارقام «فصلی» ناهمسان با یکدیگر مقایسه شده است زیرا از آنجا که برخی شغل‌ها به‌خصوص در بخش‌های کشاورزی و ساختمان دارای ماهیت «فصلی» است، در فصول بهار و تابستان که فصل فعالیت‌های بیشتر است، افراد بیشتری نسبت به فصول پاییز و زمستان مشغول کار هستند. به گفته نیلی،‌ «در ۱۰ سال گذشته، اشتغال فصل پاییز به‌طور متوسط، حدود ۶۳۰ هزار نفر از فصل تابستان کمتر بوده است. بنابراین ممکن است اشتغال فصل پاییز در یک سال کمتر از اشتغال فصل تابستان سال قبل باشد ولی کل اشتغال سال بیشتر باشد یا برعکس. به همین دلیل متغیرهای فصلی را در هر فصل «صرفا با فصول مشابه» در سال‌‌های مختلف مقایسه می‌کنند.»

نیلی سپس به اصلاح محاسبات صورت گرفته از سوی توکلی پرداخته و با یکسان کردن ابتدا و انتهای بازه‌های مورد بررسی، نتیجه‌گیری کرده که اگر از تابستان 1392 تا تابستان 1394 مورد بررسی قرار گیرد، مشخص می‌شود که ماهانه به‌صورت متوسط برای حدود 9 هزار نفر شغل ایجاد شده و اگر از پاییز 1392 تا پاییز 1394 مورد بررسی قرار گیرد، معلوم می‌شود که به‌صورت متوسط ماهانه برای بیش از 49 هزار نفر شغل ایجاد شده است.

توکلی: استدلال نیلی درست است

در واکنش به انتقادات نیلی، احمد توکلی با پذیرش اشتباهات صورت گرفته در اظهارات خود، بیان کرد که «اشکال کار من ناشی از اعتماد به گزارش کارشناسی تهیه و منتشر شده در سایت الف بوده است» و قبول کرد که «استدلال ایشان [مسعود نیلی] از حیث استناد به آمارها و استنتاج وضعیت بیکاری در دولت فعلی درست است.»

البته این بحث حاشیه‌های بیشتری نیز داشت که با توجه به نزدیک بودن موعد انتخابات و حضور احمد توکلی در فهرستی با عنوان اصولگرا (که چهره‌های شاخص حامی دولت قبل و منتقد دولت کنونی هم عضو آن هستند)، چرایی بروز این حاشیه‌ها معنادار می‌شود. به‌عنوان مثال نیلی در نامه مفصل خود، درخواست کرده «افرادی که خود را خیرخواه مردم معرفی می‌کنند سعی نکنند با بازی با آمار و ارقام، فضای سیاسی - اقتصادی کشور را متلاطم کرده و مردم را نسبت به سیاست‌های اقتصادی که طی دو سال گذشته سبب ثبات اقتصادی کشور شده و برخی شاخص‌های اقتصادی را از وضعیت بحرانی سال‌های ۹۱ و ۹۲ به دامنه‌های قابل‌قبول‌تری رسانده، بی‌اعتماد کنند.» وی همچنین به مسائل دیگری از جمله درآمدهای نفتی دولت پیشین و کنونی و نیز دشواری‌های شرایط اقتصادی پس از تحریم و رکود شدید سال‌های 1391 و 1392 پرداخته و با اشاره به مسائلی که «قابل بیان نیست ولی جنابعالی مطمئنا نسبت به آنها واقفید»، به احمد توکلی گفته که «جنابعالی برای جلب توجه انتخاباتی همه این بدیهیات را نادیده می‌گیرید.» نیلی سپس اشتغال را یک مساله بلندمدت و کلان دانسته که لازم است با آن برخورد جناحی و سیاسی نشود و از همین زاویه، از توکلی انتقاد کرده که چرا در دوره پیشین «آمار بروز فاجعه اشتغال را اعلام نمی‌کرد.»

توکلی در پاسخ کوتاه خود، ضمن اشاره به درستی اظهارات مسعود نیلی در مورد اشکالات آماری انتقادات صورت گرفته از عملکرد دولت یازدهم، اظهار کرده است که «آقای دکتر نیلی ضمن توضیح درستی که داده‌اند دعاوی نادرستی نیز داشته‌اند.» با این حال، توکلی پاسخ به این اظهارات را به بعد از انتخابات مجلس موکول کرده است تا به گفته وی، «باز زمینه تعبیر و تفسیر انتخاباتی فراهم نشود و سوء تصور جدیدی پیش نیاید.»

متوسط تعداد شاغلان کل کشور در فصول چهارگانه طی سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۳