روز گذشته سازمان بازرسی کل کشور محل بررسی قراردادهای جدید نفتی بود که کارشناسان این سازمان به همراه وزیر نفت و کارشناسان و معاونان این وزارتخانه ابعاد مختلف فنی قراردادهای نفتی را مورد ارزیابی قرار دادند. قراردادهای جدید نفتی که مدت‌ها از رونمایی آنها در تهران و در حضور مدیران و نمایندگان شرکت‌های داخلی و خارجی می‌گذرد؛ اما انتقادها به مفاد این قراردادها هنوز به قوت خود باقی است. در این بین برخی منتقدان قراردادهای نفتی جدید را محل تاخت و تاز دولت قرار دادند و با طرح انتقادهایی تلاش کردند وزارت نفت و شخص وزیر را تحت فشار قرار دهند.

از محرمانه بودن بررسی قراردادهای نفتی و دلایل آن تا ادعای نقض حاکمیت در واگذاری میادین نفتی و استفاده از الفاظی همچون قرارداد ترکمنچای در توصیف قراردادهای جدید همگی شدت و حدت انتقادها را نشان می‌داد. برخی نیز معتقد بودند این قراردادها باید به تصویب مجلس می‌رسید که البته وزیر نفت از ارسال قراردادها به مجلس خبر داده است. با این حال به نظر می‌رسد بررسی موضوع در سازمان بازرسی کل کشور می‌تواند قدم بزرگی برای رفع برخی ابهامات محسوب شود. ناصر سراج، رئیس سازمان بازرسی در این زمینه می‌گوید: هدف سازمان بازرسی رفع اشکالات این قراردادها به نفع نظام و مردم است. هدف ما این نیست که برای مدیران وزارت نفت پرونده تشکیل دهیم، قطعا دنبال آن هستیم که مدیران را به انجام ریسک عادت دهیم؛ چراکه معتقدیم مدیری که نتواند ریسک کند، مدیر نیست.

به گزارش روابط عمومی سازمان بازرسی کل کشور، سراج تصریح کرد: به همکاران سازمان گفته‌ام اگر دیدید مدیری ریسک کرده و شاید در اثر این ریسک، ضرری هم به دولت زده ولی موفقیت‌هایی کسب کرده، این مدیر نباید بازخواست شود و برای او پرونده تشکیل شود. از طرفی وزارت نفت دارای وضع مالی بهتری نسبت به سایر وزارتخانه‌ها است، ازاین‌رو باید بیشتر دقت کرده تا خدایی نکرده دچار فساد نشود. رئیس سازمان بازرسی کل کشور در ادامه از خط‌قرمزهای سازمان بازرسی برای قراردادهای جدید نفتی خبر داده و صیانت از ذخایرنفتی، توسعه خام‌فروشی، بروز فساد در هر مرحله از قراردادهای نفتی، ضرورت تفکیک بین میادین مستقل و مشترک و مدت 20 تا 30 ساله دوره قرارداد را به‌عنوان 5 موضوع مهم در قراردادهای جدید مورد تاکید قرار داده است. به عقیده سراج، مجموع عملکرد شرکت ملی نفت به‌ویژه در 15 سال اخیر (تا قبل از کاهش تولید اجباری ناشی از شرایط تحریم) با ضوابط تولید صیانت شده، منطبق نبوده است.

سراج تصریح کرد: مطابق گزارش‌های رسمی شرکت ملی نفت و گزارش‌های سازمان بازرسی کل کشور، بعضا به‌طور میانگین روزانه تا حدود450 هزار بشکه نفت خام، تولید غیرصیانتی داشته‌ایم و قطعا بیم آن می‌رود که در شرایط پسابرجام مجددا این شرایط شکل بگیرد. وی افزود: تولید غیرصیانتی در حجم بالا، چون منجر به حبس منابع نفت در زیرزمین می‌شود، بنابراین در بلندمدت، منافع اقتصادی و در نهایت منافع ملی را شدیدا تهدید می‌کند. اصلاح این وضعیت، مستلزم تزریق گاز کافی و مستمر به مخازن نفتی و توسعه روش‌های ازدیاد برداشت است. رئیس سازمان بازرسی کل کشور با بیان اینکه «حتی از منظر قانون نیز فروش نفت ارزان برخلاف تولید صیانت شده است»، متذکر شد: یعنی ارزان‌فروشی و خام‌فروشی نیز به‌نوعی معادل عدم صیانت است. طبق بند 7 ماده یک قانون اصلاح قانون نفت «تولید صیانت شده از منابع نفت عبارت است از کلیه عملیاتی که منجر به برداشت بهینه با حداکثر ارزش اقتصادی تولید از منابع نفتی کشور در طول عمر منابع مذکور می‌شود و باعث جلوگیری از اتلاف ذخایر در چرخه تولید نفت بر اساس سیاست‌های مصوب می‌شود.»

وی با طرح این سوال که «برای این موضوع یعنی تولید صیانت شده چه برنامه جامعی تدوین و اجرا شده است، افزود: البته برنامه روی کاغذ زیاد است، اما در عمل هیچ کار اساسی نشده است. سراج با تاکید بر اینکه خط قرمز دیگر سازمان بازرسی کل کشور، توسعه خام‌فروشی است که خلاف سیاست‌های اقتصاد مقاومتی و سیاست‌های کلی بخش انرژی است، گفت: جهت‌گیری اصلی برنامه‌های کشور در حوزه نفت، عموما مبتنی بر توسعه اقتصاد بر مبنای صادرات نفت و گاز است. یعنی عموما تجارت در حوزه نفت را با صادرات نفت تولیدی برابر می‌دانیم؛ درحالی‌که تجارب نفت مفهومی به‌مراتب فراتر از تولید نفت دارد و شامل ترانزیت و سوآپ و تبدیل و صادرات و...

می‌شود. وی تصریح کرد: در قراردادهای جدید باید میان میادین مستقل و میادین مشترک تفکیک قائل شد؛ یعنی فرمت‌ها و تیپ‌های قراردادی مختلف داشت. در میادین مشترک نیز شرایط منطقه خزر (آب‌های عمیق) با خلیج‌فارس (آب کم‌عمق) و شرایط میادین دریایی با مناطق خشکی متفاوت است و باید دقیقا مورد توجه قرار گیرد. رئیس سازمان بازرسی کل کشور در ادامه سخنانش گفت: نظارت بر تولید صیانت شده در قراردادهای نفتی تماما باید در اختیار شرکت ملی نفت و هیات عالی نظارت بر منابع نفتی (موضوع ماده 3 قانون اصلاح قانون نفت) باشد. پیمانکاران داخلی و خارجی نباید در نظارت بر صیانت از میدان چه در مرحله طرح جامع توسعه موسوم به (MDP) و چه در مرحله بهره‌برداری در هیچ قالبی از جمله کارگروه مدیریت مشترک(GMC) موثر باشند.

وی خط قرمز دیگر سازمان بازرسی کل کشور را موضوع سلامت و جلوگیری از فساد در مراحل مختلف قراردادهای نفتی عنوان کرد و افزود: به ‌هر حال تجارب نامطلوبی در برخی قراردادهای خارجی نفتی از جمله قرارداد «استات اویل» و قرارداد «کرسنت» و برخی قراردادهای دیگر وجود دارد. قویا پیشنهاد داریم یک بند در قراردادهای خارجی گنجانده شود که چنانچه در هر مرحله‌ای از اجرای قرارداد ثابت شد که طرف مقابل مثلا سعی در اعمال نفوذ داشته یا اقدام به پرداخت رشوه تحت هر عنوانی نموده یا یکی از عناوین مندرج در کنوانسیون ملل متحد در مقابله با فساد را مرتکب شده است، حق فسخ یا تجدیدنظر در قرارداد با یک سازوکار مناسب و موثر برای کارفرما ایجاد شود. این کار باعث می‌شود پای دلالان و مفسدان تا حدود زیادی کوتاه شود؛ یعنی هزینه فساد باید بالا رود. سراج بحث مدت‌زمان تقریبی بین 20 تا 30 سال دوره قرارداد(20 سال اصل قرارداد+ 5 سال قابل تمدید+ چند سال دوره اکتشاف) که تماما در ماده 7 مصوبه دولت آمده است را قابل مناقشه دانست و گفت: این مدت ‌زمان در ترکیب با موضوعات دیگری که در بالا اشاره شد (بحث صیانت و نظارت) قابل‌قبول نیست.

توضیحات وزیر نفت درباره قراردادهای جدید نفتی

در ادامه این نشست بیژن زنگنه وزیر نفت با استقبال از ورود سازمان بازرسی کل کشور به قراردادهای جدید نفتی گفت: درباره قراردادهای نفتی می‌توان توضیح داد که چرا برخی اتفاقات می‌افتد و چرا نمی‌افتد. البته برخی از چیزها است که اندازه تصمیم‌گیری آن از قامت ما بزرگ‌تر و از توان ما خارج است اما در حدی که ما می‌توانیم صحبت کنیم، در این نشست به آن می‌پردازیم. وزیر نفت ادامه داد: اگر موافق باشید مثل مجلس بند به بند قرارداد جدید را مورد بررسی قرار دهیم تا اشکالات سازمان بازرسی مطرح و پاسخ کارشناسان ما نیز ارائه شود تا اگر موردی قابل اصلاح بود اصلاح و اگر نبود حذف یا جایگزین شود. البته ما معتقدیم اگر شما توضیحات ما را بشنوید طرفدار این قراردادها خواهید شد. تا اینجای کار آنچه مشخص است اینکه دولت یک مصوبه روشن دارد که هیچ مورد محرمانه‌ای ندارد. موضع ما نسبت به قراردادهای متقابل(بیع متقابل) نیز روشن است. این قراردادها مانند هر سیستم و قراردادی در دنیا دارای اشکالات و نقاط ضعفی است. اساسا خود انسان که اشرف مخلوقات خداوند است، دارای نقطه‌ضعف ساختاری است، ولی با این مجموعه جلو می‌رود.

وی با بیان اینکه هدف وزارت نفت از قراردادهای جدید نفتی رفع اشکالات و نقاط ضعف بیع متقابل است، افزود: البته معنای حرف من این نیست که قرارداد قبلی به‌طور کلی بد است. اگر ما قراردادهای قبلی را نداشته باشیم الان تولید ما پایین بود و پارس جنوبی نداشتیم، 20 سال از این قرارداد می‌گذرد و هم‌اکنون 5 قرارداد که در دولت گذشته منعقد شده بود، در حال اجرا است. احساس ما این بود که الان فرصت مناسبی برای رفع اشکالات قراردادهای قبلی است. زنگنه افزود: هر قرارداد یک شرایط عمومی و یک شرایط خصوصی دارد که شرایط عمومی مصوبه دولت است. حتی شرایط عمومی می‌تواند شرایط خصوصی را اصلاح یا محدود کند، از نظر قانونی حتی اگر می‌خواستیم بیع متقابل داشته باشیم باید شرایط عمومی قرارداد را به تصویب دولت می‌رساندیم، حقوق خیلی دقیقی است، حتی ممکن است خلاف خواست ما باشد ولی حق است. دوستان بفرمایند که کجای این شرایط عمومی دارای اشکال است تا اصلاح شود. در ادامه این نشست کارشناسان سازمان بازرسی کل کشور روی بندهای مختلف مواد 1، 3، 6 و 8 قراردادهای جدید نفتی اشکالات و مغایرت‌های قانونی را مطرح و وزیر نفت و معاونان وزارت نفت توضیحات خود را ارائه دادند و در نهایت قرار شد در یک نشست دیگر با حضور کارشناسان وزارت نفت و سازمان بازرسی کل کشور روی بندهای مورد بحث تصمیم‌گیری نهایی انجام شود.

منبع خبر: دنیای اقتصاد