بدون رسانه های آزاد مبارزه با فساد ممکن نیست، فقط رسانه ها در مبارزه با فساد نمره قبولی می گیرند و شفافیت اقتصادی بدون شفافیت سیاسی بی فایده است؛ بخشی از گفته های بهروز گرانپایه، کامبیز نوروزی و محمد هاجری در میزگرد رسانه ها و مبارزه با فساد در ایران امروز بود.

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری، امکان سخن گفتن از فساد و نابسامانی های اقتصادی و گسترش مطالبات عمومی برای برخورد با انواع فساد در کشور، در چنبره چالش های گوناگون جایی برای امیدواری به آینده ای بهتر است. 
رسانه ها به عنوان یکی از ارکان مردمسالاری که مانند چشمانی باز و تیزبین برای جامعه، مناسبات نهادهای قدرت و ثروت را زیرنظر دارند، از طریق نقش بی بدیل خود در آگاه سازی افکار عمومی، بخش مهمی از بار مسوولیت محافظت از سلامت جامعه و نظام های سیاسی را به دوش می کشند. 
گسترش رسانه های ارتباط جمعی در سال های گذشته، نقش این رکن را در مبارزه با فساد در کشور ما هم تقویت کرده است. با این حال همچنان رسانه های کشور اعم از خبرگزاری ها، روزنامه ها، تارنماها و ... به خاطر محذوریت و تنگناهای حقوقی و سیاسی، آنچنان که باید قادر به انجام وظایف خطیر خود در بحث مبازه با فساد نیستند. 
اداره کل پژوهش و بررسی های خبری خبرگزاری جمهوری اسلامی برای بررسی موانع و راهکارهای ارتقای توانمندی رسانه ها در مبارزه با فساد، هفتم مردادماه میزگردی با عنوان «رسانه ها و مبارزه با فساد در ایران امروز» با حضور کارشناسان و پیشکسوتان حوزه رسانه برگزار کرد. 
گرانپایه روزنامه نگار و پیشکسوت رسانه، نوروزی مدرس حقوق و اخلاق رسانه و مهاجری روزنامه نگار پرسابقه اصولگرا در این میزگرد حاضر شدند تا به بیان دیدگاه و نظرات خود در این خصوص بپردازند. در ادامه به طور اجمالی مهمترین محورهای مطرح شده در این میزگرد آمده است. 

**راهکار گرانپایه برای فسادزدایی؛ مهندسی معکوس و اقدام هماهنگ 
گرانپایه روزنامه نگار پیشکسوت در این میزگرد با تاکید بر لزوم مبارزه نظام مند و هماهنگ با فساد، کارآمدی رسانه ها را درگرو فعالیت در چارچوب این نظام هماهنگ دانست و گفت: بدون آنالیز و توجه به مفهوم، سازوکار و علل رشد تدریجی و چندوجهی فساد نمی توان به مساله نقش رسانه ها در مبارزه با این پدیده شوم پرداخت. اکنون فساد در کشور ما نظام مند شده است. فساد نظام مند یا سیستماتیک به این معنا است که فساد در همه ارکان، ابعاد و عناصر سیستم نفوذ کرده و می توان رد پای آن را در حوزه های مختلف حیات جمعی از جمله حوزه های سیاسی، اقتصادی و حتی خود رسانه ها مشاهده کرد. 
این روزنامه نگار باتجربه بیان داشت: برای مقابله با فساد سیستمی، باید مهندسی معکوس انجام داد. به این معنا که باید مجموعه عناصر درگیر چون آزادی بیان، شفافیت، دسترسی آزاد به اطلاعات و ... را مورد توجه قرار دهیم. به گفته گرانپایه برای مهندسی معکوس باید آزادی رسانه ها را مبنا قرار دهیم. 
گرانپایه تصریح کرد: رابطه معناداری میان حکمرانی خوب و آزادی رسانه ها وجود دارد. مبارزه با فساد ممکن نیست مگر اینکه آزادی و استقلال رسانه ها و حق دسترسی آزاد به اطلاعات، شفافیت، قانونگرایی و ... تضمین شود. 
وی با اشاره به دو رویکرد و نگاه کلی به رسانه که اولی رسانه ها را مزاحم می داند و دومی رسانه ها را ابزاری برای کنترل اجتماعی و حفظ سلامت مناسبات اجتماعی تلقی می کند، گفت: در جمعه ما رویکرد اول در مورد رسانه ها حاکم است و رسانه ها را در بهترین حالت ابزاری تبلیغاتی تلقی می کنند. 
به گفته گرانپایه «مبارزه با فساد در کشور ما تاکنون به نتیجه نرسیده است چرا که مقابله با فساد بیشتر از اینکه مساله ای جدی باشد، مساله ای تبلیغاتی و سیاسی است. به گفته این پیشکسوت روزنامه نگاری، بدتر از مساله حقوق های غیرمتعارف در نظام بوروکراتیک ما، فقدان عقلانیت و ناکارآمدی است. مدیرانی داریم که به واسطه رابطه در سنین پیری بر پست های مدیریتی تکیه زده اند و ناکارآمد هستند. رکود و نخوت و فقدان پویایی ناشی از نظام فاسد مدیریتی است.» 
عضو شورای سردبیری روزنامه کیهان در سالهای جنگ تحمیلی در پاسخ به این پرسش که عملکرد دولت، مجلس، قوه قضاییه و رسانه ها در مبارزه با فساد را چگونه ارزیابی می کنید گفت: هیچیک از این ارکان در مبارزه با فساد نمره قبولی نمی گیرند. باید برای مبارزه با فساد میان همه نهادها و ارکان هماهنگی و همکاری وجود داشته باشد. تا زمانی که این نهادها ذیل یک پارادایم کلی و اراده مسلم در جهت منافع ملی قرار نگیرند، هرگونه مبارزه با فساد مقطعی خواهد بود. باید ارکان نظام در مبارزه با فساد هم افزایی داشته باشند تا اعتماد مردم به سلامت نظام بازیابی و بازآفرینی شود. 

**نوروزی: فقط رسانه ها در مبارزه با فساد موفق بوده اند 
نوروزی حقوقدان، مدرس دانشگاه و روزنامه نگار در این میزگرد با اشاره به اینکه اساسا طبیعت جرم با اختفا و موقعیت های پنهان در ارتباط است و موقعیت جرم زا استعداد جرم را افزایش می دهد، گفت: ساخت قدرت و تصمیم گیری در کشور ما پنهان است و با بستن تمام روزنه های نظارت پذیری، بسترهای فساد را فراهم می کند. 
نوروزی برنامه های ضدفساد در کشور را شکست خورده ارزیابی کرد و علت این ناکامی را نبود اراده جدی برای مبارزه با فساد دانست. به گفته او «علت اصلی ناکامی در مبارزه با فساد را باید در عدم حمایت عملی از آزادی و امنیت رسانه ها و نبود آزادی بیان جست و جو کرد. برای توانمندسازی رسانه ها در مبارزه با فساد، باید امکان دسترسی آزاد رسانه ها و خبرنگاران به اطلاعات فراهم شود، این در حالی است که عملکرد دولت در ایجاد جریان آزاد اطلاعات و شفافیت در سال های گذشته که بخش هایی از آن در تدوین «منشور حقوق شهروندی»، ارایه «لایحه شفافیت»، راه اندازی «سامانه انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات» و ... نمود یافته، بیشتر دارای جنبه تبلیغاتی بوده است.» 
به گفته نوروزی «در شرایطی که صدا و سیما ماموریتش را در حوزه هایی غیر از پاسخگویی به مطالبات واقعی مردم (مطالبه مبارزه با فساد) تعریف کرده و مطبوعات به خاطر شرایط بد اقتصادی و محدودیت ها و فشارهای امنیتی و سیاسی نمی توانند رسالت های واقعی خود را به انجام برسانند، کل سیستم کارکردش را از دست خواهد داد تا جایی که حتی روزنامه نگار و رسانه ها هم در معرض آسیب فساد قرار می گیرند.» 
این مدرس دانشگاه بیان داشت: روزنامه نگاری اکنون یکی از فقیرترین دوران خود را می گذراند. این مساله در کنار فشارهای گسترده و چندجانبه، کیفیت کار روزنامه نگار و کارایی رسانه ها را کاهش داده است. در چنین شرایطی که هزینه های مبارزه با فساد به شدت بالا است، نباید انتظار داشته باشیم روزنامه نگار مانند چریک عمل کند و رسانه به تنهایی بار مبارزه با فساد را به دوش بکشد. در دنیا هم اینگونه نیست که رسانه ها بار مبارزه با فساد و افشاگری را به دوش بکشند، بلکه کل ساختار این کار را می کند و رسانه در این میان تنها بخشی از مسوولیت شفاف سازی را برعهده دارد. 
به گفته نوروزی «مشکل اینجا است که اراده جدی مبارزه با فساد در کل سیستم ما وجود ندارد. اکنون بحث مبارزه با فساد به شکل حربه ای سیاسی علیه رقیب درآمده است و این فاجعه است. رسانه ها هم از آسیب سیاسی شدن مبارزه با فساد در امان نیستند.» 
این حقوقدان ادامه داد: «سیاست خبری ناقص» رسانه ها نیز عملکرد آنها در مبارزه با فساد را با سوءکارکرد مواجه می سازد. رسانه ها در خصوص موارد فساد افشاگری می کنند ولی پس از مدتی در سکوت خبری فرو می روند و مسایل مرتبط با فساد افشا شده را پیگیری نمی کنند. این افشاگری بدون پیگیری، به شدت زیانبار است که نه تنها کاری از پیش نمی برد، بلکه موجب از میان رفتن قبح و زشتی فساد می شود. 
نوروزی تصریح کرد: فساد ساختاری نیازمند سیاست خبری ساختاری است. رسانه ها از یک سو باید افشاگری کنند و از سوی دیگر نتیجه افشاگری های خود را پیگیری کنند. رسانه ها علاوه بر شفاف سازی و افشاگری، باید مبارزه با موقعیت مجرمانه، زمینه ها و بسترهای وقوع فساد را در دستور کار خود قرار دهند، به این ترتیب که در تولیدات خود با آگاه سازی افکار عمومی در خصوص موقعیت های جرم زا، بسترهای مولد جرم و بزه را به حداقل برسانند تا امکان تکرار فساد به حداقل برسد. 
به گفته نوروزی، «وقتی منابع اصلی ثروت در دست حاکمیت و به دور از هرگونه نظارتی باشد، ساختار تکنوکراتیک، به نظام توزیع منافعی تبدیل می شود که به جای حفاظت از منافع ملی، حفاظت از خودش را در اولویت قرار می دهد. در چنین شرایطی دولت چند وظیفه مهم بر عهده دارد؛ نخست دولت باید به طور عملی در مسیر شفافیت گام های عملی بردارد و پاسخگویی را از نهادهای زیر امر خود آغاز کند. دوم اینکه باید به کمک کارشناسان حقوقی مستقل «جرم شناسی فساد» را عملیاتی کند، چرا که در قانون عنوان مجرمانه ای به نام فساد سیاسی و فساد اقتصادی وجود ندارد. سوم در حوزه رسانه ها صادقانه عمل کند و سیاست های خود را در راستای حمایت عملی و نه تبلیغاتی از رسانه و روزنامه نگاران تنظیم کند.»
این روزنامه نگار در پاسخ به این پرسش که به سه قوه و رسانه ها در مبارزه با فساد چه نمره ای می دهید گفت: سه قوه در مبارزه با فساد نمره قبولی نمی گیرند، چرا که مجلس درک درستی از مبارزه با فساد ندارد. ساخت تکنوکراتیک دولت هم بستری بسیار مهیا برای تولید فساد است و دستگاه قضا در به سرانجام رساندن پرونده های فساد کارآمدی چندانی ندارد. 
از دید نوروزی، «با در نظر گرفتن مقدورات و محذورات و مجموع شرایط حاکم رسانه ها در کشور ما، رکن رسانه در مبارزه با فساد نمره قبولی می گیرد. به گفته او با توجه به محذورات روزنامه نگاری در ایران، نمی توان بیش از این از رسانه ها توقع داشت.» 

**مهاجری: رسانه ها باید بیش از شفافیت اقتصادی به دنبال شفافیت سیاسی باشند 
این میزگرد با صحبت های مهاجری روزنامه نگار اصولگرا ادامه یافت. وی با بیان اینکه باید تعریف روشن و مشخصی از فساد ارایه دهیم، گفت: در قانون ما عنوان مجرمانه ای زیر نام فساد سیاسی و فساد اقتصادی وجود ندارد و اگر به لحاظ حقوقی تعریف روشنی از فساد صورت نگیرد، به اصطلاح فقهی «تالی فاسد» یا زیان آور است. بر این اساس باید در ابتدا در بحث «جرم انگاری» تعریف روشنی از فساد سیاسی و اقتصادی صورت بگیرد. البته بحث های مرتبط با فساد در کشور ما تازگی ندارد ولی به خاطر گسترش ابزارهای ارتباطی مساله فساد و مصداق های آن در معرض دید و توجه ویژه قرار گرفته است. 
عضو شورای سردبیری خبرگزاری خبرآنلاین افزود: باید میان دو مساله فساد و احساس فساد تفاوت قایل شد، همانطور که میان امنیت و احساس امنیت تفاوت وجود دارد. اکنون در جامعه ما احساس فساد، بیش از خود فساد است، اگرچه یک ریال تخلف هم بسیار زیاد است. وقتی فضای شفاف وجود نداشته باشد و حتی اطلاعات درست و روشنی در مورد موارد تخلف ارایه نشود، جامعه دائما احساس می کند در اطرافش فساد در حال وقوع است. بنابراین رسانه ها باید از حق دسترسی به اطلاعات و آزادی برای انتشار اطلاعات برخوردار باشند. 
به گفته مهاجری «در بحث مبارزه رسانه ها با فساد، بیش از آنکه آزادی رسانه ها مهم باشد، استقلال آنها مهم است. آزادی رسانه شرطی لازم است ولی قطعا کافی نیست. اگر رسانه ها مستقل نباشند، ممکن است از آزادی خود در جهت فساد بهره ببرند. چرا که خود رسانه ها هم در معرض فساد قرار دارند.» 
این روزنامه نگار تصریح کرد: در کشور ما بخش بزرگی از اقتصاد به حاکمیت وابسته است. از این رو شفافیت اقتصادی در کشور ما با شفافیت سیاسی پیوندهایی ناگسستنی دارد. مساله اینجا است که فساد اقتصادی اگر به فساد سیاسی گره نخورد، نمی تواند بال و پر بگیرد. به عبارتی شفافیت اقتصادی بدون شفافیت سیاسی، بی فایده و بی ثمر است. در چنین شرایطی رسانه ها باید بیش از شفافیت اقتصادی به دنبال شفافیت سیاسی باشند. رسانه ها باید با سیاست های خبری مشخص، پرسشگری و مطالبه گری را در جامعه نهادینه کنند و با تربیت و جهت دهی به افکار عمومی مسوولان و نهادهای سیاسی را به پاسخگویی وادار کنند. یکی از مهمترین مولفه های شفاف سازی که باید از خود ارکان نظام و قوای سه گانه مورد توجه و اهتمام قرار گیرد، حذف نام های اختصاری برای اطلاق به مجرمان اقتصادی و معرفی آنان به جامعه به ویژه از سوی قوه قضاییه است. 
عضو شورای سردبیری روزنامه کیهان در دهه 70 در خصوص اینکه در جامعه امروز ما رسانه ها چگونه می توانند در مبارزه با فساد نقش موثر ایفا کنند، گفت: یکی از مشکلات اصلی ما رسانه ای ها سواد رسانه ای است. باید خبرنگاران ما در حوزه های کاری خود کاملا متخصص و آگاه باشند. متاسفانه امروز عمق اطلاعات روزنامه نگارها در مورد موضوعات زیاد نیست. اگر روزنامه نگاران در حوزه های مرتبط با فساد هم متخصص و کاملا مطلع باشند، می توانند در مساله مبارزه با این پدیده نابهنجار بسیار کارآمدتر عمل کنند. 
وی تصریح کرد: گسترش رسانه های مستقل، خود به خود بازوی رسانه ای مبارزه با فساد را تقویت خواهد کرد. رسانه مستقل «حریت رسانه ای» را گسترش خواهد داد. همچنین روزنامه نگاران مستقل حرّ می توانند پرچم دار مبارزه با فساد باشند و با زدودن نگاه سیاسی و جناحی از بحث شفاف سازی و مبارزه با فساد ، کارایی اقدامات در این حوزه را گسترش دهند. در همین راستا تقویت اخلاق روزنامه نگاری، هم موثر است. 
به گفته مهاجری پاسخگو کردن نهادهای نظارت ناپذیر، فرایندی زمان بر است. اگر ما روزنامه نگارها درست عمل کنیم، شفافیت به ارزش و هنجار بدل می شود و این روند به مبارزه با فساد خواهد انجامید. قرار نیست مسایل یک شبه حل شود، فرایند توسعه زمان بر است.