سیاست خارجی به عنوان ابزار حفظ و پیگیری اهداف و منافع ملی همواره از اهمیت گسترده ای برخوردار بوده است و در این میان دولت ها تلاش می کنند تا با این ابزار به بیشینه سازی منافع و امنیت ملی خود یاری برسانند.

سیاست خارجی بعد از امنیت ملی مهم‌ترین مسأله هر کشوری است، درک این موضوع که دستگاه دیپلماسی و سیاست خارجی یک کشور با قابلیت ها و ابزارهای خود چگونه می تواند کشتی امنیت و پیشرفت را به پیش حرکت دهد، خود نیاز به راهبردی منسجم و جامع دارد. رهبر معظم انقلاب به عنوان راهبر و چراغ راهنمای دیپلماسی کشور همواره بر نقش و اهمیت حوزه سیاست گذاری خارجی تاکید داشته اند.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی روز شنبه در دیدار سفیران، کارداران و مسئولان وزارت امور خارجه، تأمین و حفظ منافع ملی به معنای حقیقی را هدف اصلی سیاست خارجی خواندند و با بیان بایدها و نبایدهای دیپلماسی در نظام اسلامی، افزودند: می‌توان با روحیه صحیح انقلابی و دیپلماسی هوشمندانه و هدفمند، روابط خارجی را گسترش داد و عناصر قدرت نظام را به پشتوانه‌ای برای دستاوردهای سیاسی و دیپلماسی تبدیل کرد.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، منافع ملی را برگرفته از سیاست‌های اصلی و ارزش‌های نظام دانستند و تأکید کردند: دستگاه دیپلماسی باید منافع ملی را حفظ و تأمین کند. 
از این رو، منافع ملی به عنوان شاکله سیاست خارجی می تواند عرصه های سیاسی- امنیتی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را به هم پیوند داده و با ایجاد درک مشترک میان کشورها، همکاری ها را گسترش دهد. 
آنچه رهبری معظم انقلاب در سخنان روز شنبه خود بر روی آن تاکید ویژه داشتند، پیگیری یک سیاست خارجی هوشمندانه و هدفمند توسط کارگزاران سیاست خارجی است. رهبری در دیدار با سفیران و مسوولان نمایندگی های ایران در خارج از کشور، ارتباط خردمندانه، هوشمندانه، هدفمند و منطقی با جهان را برخاسته از نگاه اسلامی نظام و کاملاً منطبق با دیپلماسی ایدئولوژیک خواندند.
در این قالب، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در دوره های مختلف، گفتمان های متفاوتی را تجربه کرده که این گفتمان ها طیفی از آرمان گرایی تا عمل گرایی را در بر می گیرد و در دوره جدید و با روی کارآمدن دولت 'حسن روحانی' تحت عنوان گفتمان 'اعتدال گرایی' ادامه یافته است. 
رهبر انقلاب اسلامی همچنین در ادامه‌ تبیین بایدها و نبایدهای دیپلماسیِ نظام اسلامی، شرط لازم برای نمایندگان دیپلماسی را برخورداری از روحیه‌ی قوی و مستحکم، امید به آینده و بهره‌مندی از احساس حقانیت برشمردند و با اشاره به موضوع مهم منافع ملی، گفتند: هدف اصلی و واقعی دیپلماسی، حفظ منافع ملی است و «تعامل» یا «تقابل»، تنها روش‌هایی برای تأمین منافع ملی هستند. 
بنابراین در فضای منطقه ای و بین المللی پیگیری اقتدارآمیز سیاست خارجی می تواند بخشی از مسیر تامین کننده منافع ملی باشد.
آیت الله خامنه ای سخنان رئیس ‌جمهوری در سفر اخیر به اروپا را مبنی براینکه «اگر نفت ایران صادر نشود، نفت هیچ کشوری در منطقه صادر نخواهد شد» سخنانی مهم و حاکی از سیاست و رویکرد نظام برشمردند و افزودند: وظیفه‌ی وزارت امور خارجه پیگیری جدی این‌گونه مواضع رئیس ‌جمهوری است.
به نظر می رسد که پیگیری سیاست خارجی مقتدر و دیپلماسی قدرت ازسوی «حسن روحانی» رییس جمهوری اسلامی ایران بخشی ازسیاست تعامل سازنده ایران خواهد بود. 
در این چارچوب ما با دو موضوع بسیار مهم حفظ برجام، بسته پیشنهای اروپا و نوع رابطه با دولت ترامپ روبه رو هستیم. جمهوری اسلامی ایران پس از اعلام خروج آمریکا از برجام در 18 اردیبهشت، حفظ این توافق را در دستور کار دستگاه سیاست خارجی قرار داد. دو ماه پس از اعلام خروج آمریکا، بسته پیشنهادی اروپا دریافت شد و با برگزاری نخستین کمیسیون مشترک وزرای امور خارجه برجام بدون آمریکا، این بسته و تضمین های عینی اروپا برای عملیاتی سازی آن مورد بررسی طرف های برجامی قرار گرفت. 
جمهوری اسلامی ایران و دستگاه سیاست خارجی در چارچوب منافع ملی و راهبرد تعامل سازنده تلاش می کند تا با اتحادیه اروپا بر سر تضمین های عینی اروپا به توافقی برد-برد دست یابد. رهبر معظم انقلاب نیز در بخشی از سخنان خود در جمع مسوولان نمایندگی های ایران در خارج از کشور تاکید کردند که 'مذاکرات با اروپایی‌ها قطع نشود'.
دراین میان، یک گروه و شخص در آمریکا تلاش می کند به دلایل شخصی و نه درک درست از منافع ملی نوع نگاه خود را در چارچوب سیاست 'تغییر رژیم' بسته بندی و عرضه کند. 
رهبر معظم انقلاب در این زمینه تاکید دارند: 'آمریکا با اصل نظام اسلامی مشکل اساسی و مبنایی دارد، ضمن اینکه کشورهای فراوانی در آفریقا، آسیا و آمریکای لاتین هستند که با آمریکا رابطه دارند اما همچنان با مشکلات فراوان دست به گریبانند'.
آمریکا نشان داده که به هیچ وجه به توافق نامه های بین المللی به عنوان یک الزام حقوقی بین المللی پایبند نیست.خروج از سه توافق نامه مهم 'سازمان همکاری های اقتصادی آسیا- پاسیفیک'، توافق 'تغییرات اقلیمی پاریس' و توافق برجام، نشان می دهد که نمی توان به سیاست خارجی دولت ترامپ اعتماد کرد. 
رهبر انقلاب اسلامی با اشاره به بیان مکرر غیرقابل اعتماد بودن آمریکا از زبان مسئولان کشور، تاکید کردند: بنده از قدیم این نکته را خاطرنشان می‌کردم که روی حرف و حتی امضای آمریکایی‌ها نمی‌توان حساب کرد، بنابراین مذاکره با آمریکا هیچ فایده‌ای ندارد.
همچنین حجت الاسلام حسن روحانی رئیس جمهوری نیز روز یکشنبه در همایش روسای نمایندگی‌های جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور، اظهار داشت: امروز سخن گفتن با آمریکا معنایی جز تسلیم و پایان دستاوردهای ملت ندارد. 
آنچه در سخنان رهبری، رییس جمهوری و اقدامات عملی در حوزه سیاست خارجی تبلور یافته، بیانگر پیوند آرمان های انقلاب و سیاست خارجی آرمان گرا، عملگرا و واقع گرا است. در سطح نظری یک سیاست خارجی هوشمند و هدفمند دربردارنده سه عنصر خردگرایی- خردورزی، واقع‌بینی و واقع‌نگری و آرمان خواهی است که این سه عنصر نیز بر حسب سه اصل عزت، حکمت و مصلحت تعریف و تعقیب می‌شود. 
آنچه دولت روحانی در چارچوب سخنان راهبردی رهبری انقلاب باید در حوزه سیاست خارجی پیگیری کند، عقلانیت گرایی در معنای، دوری از ایجاد تنش های سیاسی، محاسبه هزینه و فایده؛ تحول گرایی در چارچوب راهبرد عدم تعهد؛ توسعه گرایی متوازن در معنای سیاست خارجی توسعه گرا و پیگیری دیپلماسی اقتصادی؛ تعامل گرایی؛ تعادل گرایی میان آرمان ها و منافع ملی؛ صلح طلبی و چندجانبه گرایی خواهد بود.