بورس تهران در حالی سال ۹۷ را آغاز می‌کند که در روزهای پایانی سال با اتفاق تکان دهنده‌ای روبه‌رو شد. در روزهای پایانی اسفند در خبرها آمد که عده‌ای به که از ترکیب نسبت خانوادگی و رانت‌های اطلاعاتی باندی تشکیل داده و برای خود سپری غیر قابل نفوذ ساخته بودند، پس از مدت‌ها که به کار مجرمانه مشغول بودند، در تور افتادند. آنها با دستکاری در نمادها و شاخص‌ها برای خود زمینه‌ای متمرکز و چه بسا خانوادگی فراهم کرده بودند و اکنون زنگ به صدا درآمده که ۱۴ متهم بورس که باندی را تشکیل داده و در این زمینه فعالیت می‌کردند، ممنوع‌الخروج شدند. اگرچه عده‌ای بر این نظرند که چنین اتفاقی می‌تواند در فعالیت سال آینده بورس اثرگذار باشد اما در عین حال می‌تواند تعیین کننده چگونگی فعالیت در این بازار تعیین کننده باشد. علاوه بر این می‌توان امیدوار بود که مدیران اقتصادی کشور نیز از برخی اتفاقات بورس ۹۶ (مانند ریزش سهام بانکی پس از توقف طولانی‌مدت) که می‌تواند در سال ۹۷ دامنگیر اقتصاد کشور باشد، پند لازم و کافی را گرفته باشند.

در حالی ‌که بورس تهران وارد نیم‌ قرن فعالیت خود شده است اما همچنان مشکلات ساختاری این بازار و همچنین اقتصاد کشور دامنگیر سهامداران است. در یک ارزیابی کلی بورس وضعیت نسبتا مناسبی در سال ۹۶ داشت. در حالی که تا اوایل دی‌ و با بازدهی حدود ۲۷‌درصدی بورس در مقایسه با بازدهی ۱۲درصدی دلار و ۱۶‌درصدی سکه، سهام به‌عنوان بازار پیشتاز سرمایه‌گذاری مطرح بود، اما آشفتگی فضای اقتصادی کشور باعث شد که بورس در ادامه از این رقابت بازبماند. رشد پرشتاب شاخص بورس تا ابتدای زمستان را باید در انعکاس عوامل بنیادی در این بازار جست‌وجو کرد. فصل بهار ۹۶ بورس تهران بیش از همیشه با رویدادهای سیاسی داخلی دست و پنجه نرم کرد. این فضای سیاسی به سایر بازارهای موازی و اثرگذار مانند ارز نیز کشیده شد. به این ترتیب نرخ دلار از ابتدای سال تا بعد از انتخابات ریاست‌جمهوری ۹۶ نیز با سرکوب شدید مقام ناظر مواجه شد. در ادامه اما کاهش شدت سرکوب دلار فضا را برای رشد تدریجی این ارز فراهم آورد. در بازار جهانی نیز قیمت کالاها با رکود نسبی معاملاتی و اصلاح نسبی قیمت‌ها همراه بود. تمامی این عوامل در کنار سایه رکود داخلی اقتصاد کشور که در صنایع مختلف وجود داشت باعث شد شاخص سهام در ماه‌های نخست روند کم‌نوسان و نزول تدریجی را تجربه کند. در ادامه اما اهرم‌های کالایی فعال و حتی فراتر از انتظارات نیز ظاهر شدند. دلار نیز به تدریج در مسیر صعودی قرار گرفت. شتاب رشد نرخ دلار در بازار آزاد و مبادله‌ای به تدریج افزایش یافت و این موضوع با قیمت‌های رویایی قیمت مواد خام در بازار جهانی دست‌به‌دست هم دادند تا نمادهای کالایی از سقف‌های تاریخی خود عبور کنند. پس از رکود چندین‌ساله نمادهای کالایی بورس همگام با رکود بازار جهانی، سرانجام رشد قیمتی این نمادها باعث شد که شاخص رکورد جدیدی را به ثبت برساند. روح ا... حسینی‌مقدم، معاون بورس تهران با اشاره به اینکه وضعیت سودآوری شرکت‌ها در سالی که گذشت تعدیلات مثبت را تجربه کرده است، گفت: وضعیت بازار سرمایه در مقایسه با دوسال قبل مطلوب‌تر بوده است.

مشکلات ساختاری، دلیل زیان سهامداران

اما تمامی فعالان بازار سهام خاطرات شیرینی را در معاملات ۹۶ خود ندارند. برخی از فعالان بازار از ابتدای مسیر صعودی با انتخاب مسیر اشتباه همچنان به‌دنبال کسب سود از نمادهایی بودند که کمتر از حمایت بنیادی در سال‌های گذشته بهره‌مند بوده‌اند و بیشتر به پشتوانه اخبار داغ حرکت می‌کردند. علاوه بر این ضعف بنیادی صنایعی که وابستگی بیشتری به اقتصاد داخل دارند نیز باعث شد که میزان بازدهی برای معامله‌گران در سال ۹۶ یکسان نباشد. صنعت دارو یکی از صنایعی بود که در این سال وضعیت نامناسبی را برخلاف سال‌های قبل پشت سرگذاشت. به این ترتیب کام سهامداران این صنایع تلخ‌تر از گذشته شد. در این میان باید از سهامداران متضرری یاد کرد که زیان آنها بیش از هر چیز دیگری به مشکلات ساختاری بورس و همچنین اقتصاد کشور وابسته است. نمادهای بانکی در این دسته قرار می‌گیرند. آخرین نمونه آن نیز افت ۵۰‌درصدی «وبصادر» بود. مسئولیت این زیان بیش از هر چیز دیگری بر عهده نهاد ناظر (بانک مرکزی و همچنین سازمان بورس) است. فعالان بازار سهام به‌ویژه سهامداران خرد تنها به گزارش‌های حسابرسی‌شده شرکت‌ها دسترسی دارند. اگر عامل زیان معامله‌گری در بورس تهران مشکل گزارش‌دهی در شرکت‌ها باشد باید ناشران، حسابرسان و دیگر ناظران مثل سازمان بورس پاسخگو باشند. عدم اطمینان نسبت به گزارش‌های کدال تنها عامل بی‌اعتمادی در کل بازار است. معاون بورس تهران با اشاره به دستورالعمل جدید بازگشایی و توقف نمادها گفت: ما در سال ۹۶ تغییری در دستورالعمل توقف و بازگشایی نمادها داشتیم و الان دو ماه است داریم با این مکانیزم جدید کار می‌کنیم، باید آثار آن را روی نقدشوندگی ببینیم چون دلمان می‌خواست که در بورس نقدشوندگی افزایش پیدا کند، دیگران هم دقیقا بدانند اطلاعات کجاست. او تاکید کرد: با دستورالعمل جدید امیدوار هستیم تفسیر از مقررات از بین برود و همچنین نقدشوندگی و شفافیت توامان افزایش پیدا کند. رئیس سازمان بورس پیش‌تر با اشاره به راه‌اندازی ابزارهای مالی کلاسیک، از برنامه‌های جدید برای افزایش نقدشوندگی در بازار سهام خبر داده و گفته بود: توقف طولانی نماد به‌دلیل دستکاری برخی و یا عدم ارائه اطلاعات به‌موقع ناشران، یعنی تنبیه سهامدار خرد. بنابراین در نظر داریم تا حد امکان از توقف نمادها خودداری شود و در صورت توقف نماد، در اولین فرصت بازگشایی صورت گیرد. شاپور محمدی با اشاره به توقف نماد بانک‌ها هم گفت: صراحتا اعلام می‌کنم اختلاف نظر بین بانک مرکزی و سازمان حسابرسی در توقف نماد بانک‌ها نقش داشت و حتی یک نماد هم با دستور کسی بسته نشده است.

بازار سرمایه در سال آینده

سال ۹۷ به‌طور قطع سال عدم قطعیت‌ها است. هر یک از متغیرهای اثرگذار مانند بازار جهانی، نرخ دلار، نرخ سود بانکی و نرخ تورم با اما و اگرهای بسیاری همراه هستند که می‌تواند مسیرهای متفاوتی را برای سهام رقم بزند. با این حال برآیند انتظارات کارشناسان رونق دوباره معاملات بورس در آینده‌ای نزدیک با اهداف کارشناسی قابل توجهی برای شاخص سهام در سال ۹۷ است. سرمایه‌گذاران با انتخاب استراتژی مناسب می‌توانند مسیر مناسب سرمایه‌گذاری را در بازار سهام انتخاب کنند و به این ترتیب خود را حتی در برابر بحران‌های آتی اقتصاد کشور بیمه کنند. بر این اساس همچنان سهام می‌تواند به‌عنوان بازار جذاب‌ میان فعالان اقتصادی کشور مطرح باشد. یک کارشناس بازار سرمایه با اشاره به اقدامات مثبتی که در سال ۹۶ صورت گرفت به «آرمان» می‌گوید: در کل چون وضعیت اقتصادی ما شرایط مناسبی نداشت و تصمیمات عجیبی در اقتصاد کشور داشتیم به بازار سرمایه فشار وارد شد. یکی از آنها اخبار بدی بود که در بازار وجود داشت. همچنین به‌دلیل نوسانات غیرمترقبه‌ای که در حوزه ارز داشتیم دولت و بانک مرکزی ناچار شدند به سمتی بروند که نرخ بهره‌های بانکی را به‌صورت دستی پنج‌درصد افزایش دهند. این مساله آسیب بسیاری به بازار سرمایه ما وارد کرد. بهروز خدارحمی با ابراز امیدواری درباره اینکه در سال آینده شرایط بهتری را برای کل اقتصاد رقم بزنیم، می‌افزاید: همان‌طور که می‌دانیم وضعیت اقتصادی کشور در سال ۹۶ وضعیت خوبی نبود. اینکه بورس ما از سایر بخش‌های اقتصادی جدا باشد در طولانی‌مدت امکانپذیر نخواهد بود. امیدوارم در سال آینده شاخص‌های بنیادی اقتصادی کشور ما وضعیت رونق به خود بگیرد تا به تبع آن بازار سرمایه هم بازار پررونق و جذابی تلقی شود. او در پایان تصریح کرد: ما بر روابط بین‌الملل به‌عنوان یک شاخص اقتصادی حساب باز کرده بودیم و امیدوار بودیم کمک بسیاری به وضعیت اقتصادی ما بکند و از از این طریق سرمایه‌گذاری‌های خارجی جدی داشته باشیم، ولی متاسفانه در این مدت محقق نشد یا در حد انتظار نبود.