بازار بین‌بانکی ریالی در ایران در تیرماه سال ۱۳۸۷ بر اساس سیاست‌های پولی و اعتباری کشور و مطابق با ماده ۳۴ بسته سیاستی- نظارتی سیستم بانکی در این سال، برای انجام معاملات عمده بین بانک‌ها راه‌اندازی شد.

هدف از راه‌اندازی و توسعه فعالیت این بازار، تقویت مدیریت نقدینگی بانک‌ها و تسهیل تامین مالی منابع مورد نیاز بانک‌ها در کوتاه‌مدت، برقراری انضباط پولی مناسب بانکی و اجرای مؤثرتر سیاست های پولی کشور بوده است.

بانک مرکزی به عنوان تنظیم‌کننده بازار، همه امور مربوط به برنامه‌ ریزی، سازماندهی، هماهنگی، تدوین مقررات، نظارت، کنترل و تسویه معاملات را برعهده داشته و برای اعمال سیاست‌های پولی در بازار شرکت می کند.

همچنین، حمایت از نرخ سودی مشخص توسط بانک مرکزی از طریق مداخله در بازار، بر حسب شرایط بازار و مقتضیات سیاست پولی و اعتباری انجام می شود.

در سال‌های فعالیت، بازار بین بانکی ریالی از استقبال قابل قبول شبکه بانکی برخوردار بوده است.

تعداد اعضای فعال در بازار بین بانکی از ۱۰ بانک در سال ۱۳۸۷ به ۳۰ بانک و موسسه اعتباری در ۹ ماهه نخست ۱۳۹۶ رسیده است و با افزایش تدریجی عمق بازار، معاملات بازار بین‌بانکی ریالی - که شامل سپرده‌گذاری (سپرده‌پذیری) اعضای بازار نزد (از) یکدیگر است- نیز از رشد قابل توجهی برخوردار بوده است به طوری که معاملات بازار با افزایش بیش از ۱۸۴۷ برابری، از ۱۷ فقره در سال ۱۳۸۷ به بیش از ۳۱ هزار فقره در سال ۱۳۹۵ رسید، تعداد معاملات بازار بین‌بانکی ریالی در ۹ ماهه ابتدایی سال ۱۳۹۶ نیز معادل ۲۷ هزار و ۵۰۰ فقره است.

براساس آخرین آمار موجود، متوسط ارزش روزانه معاملات بازار بین‌بانکی ریالی با افزایش قابل توجهی از ۱۵.۷ میلیارد ریال در سال ۱۳۸۷ به ۱۰۷ هزار میلیارد ریال در سال ۱۳۹۵ رسید که با ادامه این روند، متوسط ارزش روزانه معاملات بازار در ۹ ماهه ابتدایی سال ۱۳۹۶ به ۱۸۰ هزار میلیارد ریال افزایش یافته است.

بر طبق اطلاعات مندرج نرخ سود موزون بازار بین‌بانکی ریالی از ۲۱.۱ درصد در سال ۱۳۸۷ به ۱۴.۴ درصد در سال ۱۳۸۹ کاهش یافت و در ادامه به دلیل وجود تنگنای اعتباری بانک‌ها، نرخ سود با روندی افزایشی به ۲۷.۱ درصد در سال ۱۳۹۳ رسید.
لیکن در سال‌های اخیر با مداخله موثر بانک مرکزی در بازار بین‌بانکی ریالی، روند نرخ سود بازار با کاهش مواجه شده است.

با مدیریت فعالانه نقدینگی بازار (سپرده‌گذاری‌های صریح و ضمنی بانک مرکزی در بازار) و همچنین اقدام هایی نظیر کاهش نسبت سپرده قانونی و اعمال سیاست‌ تبدیل اضافه ‌برداشت برخی از بانک‌ها و موسسات اعتباری به خطوط اعتباری و قرارداد سپرده‌گذاری در بازار، نرخ سود بازار بین‌بانکی ریالی با روندی کاهشی مواجه شده و از ۲۷.۱ درصد در سال ۱۳۹۳ به ۱۸.۶ درصد در سال ۱۳۹۵ کاهش یافته و در ادامه به ۱۸.۹ درصد در ۹ ماهه ابتدایی سال ۱۳۹۶ رسیده است.

همان گونه که خلاصه عملکرد بازار بین‌بانکی ریالی کشور در ۹ ماهه اول سال ۱۳۹۶ در مقایسه با مدت مشابه سال قبل نشان می دهد، در این دوره، تعداد و متوسط ارزش روزانه کل معاملات انجام شده بازار به ترتیب با ۱۴.۸ و ۴۹.۹ درصد افزایش نسبت به مدت مشابه سال گذشته به رقم ۲۷ هزار وو ۴۶۳ فقره با متوسط ارزش روزانه ۱۸۰ هزار میلیارد ریال رسیده است.

بررسی معاملات بازار در ۹ ماهه آغازین سال ۱۳۹۶ به تفکیک سررسید معاملات بیانگر آن است که ۹۸.۱ درصد از ارزش معاملات مربوط به معاملات یک‌شبه است که با فلسفه تأمین مالی کوتاه‌مدت بازار بین‌بانکی سازگار است.

نرخ سود موزون بازار بین‌بانکی ریالی در ۹ ماهه ابتدایی سال ۱۳۹۶ معادل ۱۸.۹ درصد است که با تداوم سیاست‌های تسهیل اعتباری، این نرخ به ۱۸.۱ درصد در آذرماه امسال کاهش یافته است.

تحلیل نرخ سود موزون ماهانه بازار بین‌بانکی ریالی در مقاطع ماهانه بیانگر آن است که روند افزایشی نرخ سود موزون - که به‌خصوص از ماه‌های پایانی سال گذشته آغاز شده بود- از مردادماه معکوس شده و با روند نزولی این نرخ به ۱۸.۱ درصد در آذرماه امسال رسیده است مضاف ‌بر این‌که کمترین پراکندگی نرخ‌های سود در ۹ ماهه نخست امسال مربوط به چهار ماه منتهی به آذر است.

در مجموع، تعمیق تدریجی و گسترش ابعاد بازار بین‌بانکی ریالی در کنار حضور موثر بانک مرکزی و مدیریت فعالانه نرخ سود بازار (به‌خصوص در سال‌های اخیر)، اهمیت نقش بازار بین‌بانکی ریالی در تامین مالی کوتاه‌مدت بانک‌ها را دوچندان کرده است.

امید است با هدایت کامل انجام مبادلات بازار به سامانه مبادله‌گری بازار بین‌بانکی ریالی، (بانک مرکزی با هدف پایش لحظه‌ای مبادلات بازار بین‌بانکی ریالی و حذف شوک‌های نقدینگی تاثیرگذار بر نرخ سود بازار و همچنین سهولت انجام مبادلات بازار بین بانکی ریالی، سامانه مبادله‌گری بازار بین‌بانکی ریالی را در سال ۱۳۹۵ طراحی و راه‌اندازی کرده است) و همچنین ارتقای خدمات این سامانه نظیر اتصال آن به سامانه ساتنا، شاهد گسترش نقش بازار بین‌بانکی ریالی در تسهیل تامین مالی کوتاه‌مدت شبکه بانکی کشور باشیم.