سهمیه ‌بندی سوخت در ایران طرحی برای هدفمندی مصرف سوخت در کشور بود که از تیر ۱۳۸۶ تا خرداد ۱۳۹۴ اجرا شد. به همین منظور برای تمامی خودروها در ایران کارت هوشمند سوخت صادر شد و تمامی تلمبه‌های جایگاه‌های سوخت مجهز به دستگاه‌های کارتخوان و پین‌پد شدند. مطابق محاسباتی که توسط کارشناسان وزارت نفت در اوایل دهه ۸۰ صورت گرفت، این جمع‌بندی حاصل شد که با توجه به روند سریع افزایش مصرف داخلی، در سال‌های آینده میزان واردات بنزین، بسیار بیشتر از تولید داخلی آن خواهد بود و این موضوع با توجه به مواضع سیاسی در صحنه‌های بین‌المللی، ریسک بالایی داشت. به همین دلیل پیش‌بینی‌ها حاکی از آن بود که با استمرار روند سریع افزایش مصرف بنزین، احتمال به وجودآمدن خلل جدی در تامین و توزیع بنزین کشور بالا بوده و این موضوع منجر به ایجاد چالش‌های متعدد و بحران‌های اجتماعی در کشور خواهد شد. بنابراین ضرورت استفاده از راهکارهایی کوتاه‌مدت برای کاهش واردات بنزین که به خاطر افزایش شدید و سریع میزان مصرف بنزین نسبت به تولید آن شکل گرفته بود، از سوی مسئولان ارشد و قوای مجریه و مقننه احساس می‌شد. برای حصول این موضوع، سه راهکار کلی وجود داشت:۱- افزایش تولید بنزین از طریق احداث پالایشگاه‌های جدید یا افزایش ظرفیت و بهینه‌سازی پالایشگاه‌های فعلی ۲- کاهش مصرف بنزین از طریق آزادسازی قیمت این فراورده و سایر فراورده‌های نفتی (هدفمندی یارانه‌ها) ۳- کاهش مصرف بنزین از طریق سهمیه‌بندی‌کردن آن. استفاده از راهکار اول، هم با توجه به اینکه احداث پالایشگاه‌های جدید در برنامه وزارت نفت دولت اصلاحات نبود و هم با درنظرگرفتن این موضوع که افزایش ظرفیت و بهینه‌سازی پالایشگاه‌های فعلی و به‌ویژه احداث پالایشگاه‌های جدید، نیاز به سرمایه‌گذاری بالایی داشته و ساخت و راه‌اندازی آن چندین سال طول می‌کشد، به همین دلیل، راهکاری میان‌مدت و بلندمدت محسوب می‌شود و راهکار مطلوبی برای افزایش سریع تولید بنزین در کوتاه‌مدت محسوب نمی‌شود. استفاده از راهکار دوم نیز با توجه به اینکه امکان آزادسازی قیمت بنزین بدون آزادسازی قیمت سایر فراورده‌های نفتی و سایر حامل‌های انرژی و همچنین اتخاذ سازوکارهای حمایتی از مردم یا همان هدفمند‌کردن یارانه‌ها امکانپذیر نبود، راهکار کوتاه‌مدتی محسوب نمی شود. با توجه به توضیحات مذکور، سهمیه‌بندی بنزین با استفاده از کارت هوشمند سوخت تنها و بهترین راهکار کاهش سریع مصرف بنزین در کشور محسوب می‌شد؛ راهکاری که ابتدا توسط معاونت برنامه‌ریزی شرکت ملی پخش فراورده‌های نفتی ایران در سال ۱۳۸۲ برای کنترل مصرف بنزین پیشنهاد شد و مطالعات اولیه برای اجرای آن نیز توسط همین شرکت در آن سال انجام پذیرفت. تا اینکه دولت از خرداد سال ۱۳۹۴، عرضه بنزین دونرخی را متوقف کرد و بر این اساس نرخ بنزین معمولی در سراسر کشور لیتری ۱۰‌هزار ریال تعیین شد که بدون سهمیه‌بندی عرضه می‌شود.

استفاده از کارت‌سوخت در جایگاه‌ها

همان‌طور که گفته شد در سال‌های اخیر با غیرفعال‌شدن طرح سهمیه‌بندی بنزین، استفاده از کارت‌های سوخت عملا منتفی شده بود. اکنون بار دیگر سخنگوی شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی با تاکید بر اینکه استفاده از کارت سوخت الزامی خواهد شد، گفته است: افرادی که فاقد کارت سوخت هستند باید به‌منظور جلوگیری از ایجاد مشکل نسبت به اخذ کارت سوخت اقدام کنند. زیبا اسماعیلی با اشاره به قانون مصوب مجلس افزود: با توجه به اینکه قانون مصوب مجلس تاکید کرده است که سوختگیری فقط با کارت سوخت امکانپذیر است و کارت سوخت جایگاهدار فقط برای موارد ضروری استفاده خواهد شد، مالکان خودروهایی که به هر دلیل فاقد کارت سوخت هستند باید به‌منظور جلوگیری از ایجاد مشکل نسبت به اخذ کارت اقدام کنند. او با بیان اینکه برای زمان از سرگیری استفاده از کارت سوخت زمان مشخصی تعیین نشده است، تصریح کرد: افرادی که فاقد کارت سوخت هستند باید برای اخذ این کارت به نمایندگی‌های پلیس+۱۰ مراجعه کنند. این در حالی است که معاون وزیر نفت در امور پالایش و پخش در مرداد سال جاری با تکذیب در دستور کارداشتن افزایش قیمت و سهمیه‌بندی دوباره بنزین، گفت: مشکلی در تامین بنزین و انواع سوخت وجود ندارد و به‌خوبی توزیع سوخت در کشور در حال مدیریت است. عباس کاظمی درباره چرایی افزایش مصرف بنزین در سال ۹۶، افزود: دلیل اصلی افزایش مصرف بنزین و سوخت، بهبود روند رشد اقتصادی کشور و رفاه بیشتر است. او تصریح کرد: به دلیل رشد اقتصادی کشور، میزان استفاده از خودرو و شماره‌گذاری آن، حدود ۵/۸‌درصد افزایش داشته است که افزایش مصرف بنزین را به دنبال دارد. معاون وزیر نفت در امور پالایش و پخش فراورده‌های نفتی با بیان اینکه افزایش ۵/۸‌درصدی مصرف بنزین، یک رشد غیرطبیعی به شمار نمی‌رود، ادامه داد: به دلیل افزایش رشد اقتصادی، میزان مصرف انواع حامل‌های انرژی، از جمله برق نیز افزایش داشته طوری که گزارش‌‌ها از رشد حدود ۱۰‌درصدی مصرف برق حکایت دارند.

کارت‌سوخت، کلید کنترل قیمت‌ها؟

سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس با اشاره به پیشنهاد رئیس مجلس برای دونرخی‌کردن بنزین، گفت: آخرین راهکاری که برای اصلاح قیمت حامل‌های انرژی می‌ماند، دونرخی‌کردن بنزین است، اما زمانی که بنزین دونرخی می‌شود حتما باید سهمیه‌بندی شده و از کارت سوخت استفاده شود. اسدا... قره‌خانی با بیان اینکه با دونرخی‌شدن بنزین حتما باید به روال گذشته اعمال شود، افزود: با دونرخی‌دن بنزین باید از یک منظر به طبقات پایین جامعه سهمیه داده شود، تا این مقدار از سهمیه برای خودروهایی که استفاده شخصی دارند، مصرف شود و از سوی دیگر یک سهمیه برای خودروهایی که فعالیت‌های خدمات عمومی دارند، اختصاص یابد. او با بیان اینکه با دونرخی‌شدن بنزین اثرات جانبی افزایش قیمت تاثیر کمتری می‌گذارد، یادآور شد: با این اقدام اثرات افزایش قیمت تیز و با شتاب بالا نبوده و فزاینده نیست و رشد قیمت‌ها بطئی و کند است. نماینده مردم علی‌آبادکتول افزود: اگر قیمت بنزین همانند آب، برق و گاز که اعلام شد گران نشود، دیگر نیازی به کارت سوخت و سهمیه بندی و دونرخی‌شدن نیست. از طرفی برخی کارشناسان معتقدند بنزین با اینکه استراتژیک است، اما یک کالا به حساب می‌آید و بازار قیمت آن را تعیین می‌کند، اگر روزی دولت قصد افزایش قیمت بنزین را داشته باشد، آن را گران خواهد کرد و مصرف‌کنندگان با توجه به قیمت و میزان نیاز خود به سوختگیری می‌پردازند. این انتقاد که اگر کارت سوخت نباشد نمی‌توان بنزین را در آینده گران کرد، در حالی مطرح می‌شود که تا قبل از سال ۱۳۸۶ و آمدن کارت سوخت بارها قیمت سوخت گران شد و اتفاقی در کشور رخ نداد. به‌طور مثال در اوایل روی کارآمدن دولت نهم هر لیتر بنزین ۸۰ تومان قیمت داشت که با گذر عمر دولت وقت هر لیتر بنزین به ۱۰۰ تومان افزایش یافت و اتفاق خاصی در کشور رخ نداد، اما در زمانی که کارت سوخت به صورت رسمی کار خود را آغاز کرد، اتفاقات ناخوشایند اجتماعی و اقتصادی در کشور به‌ویژه تهران رخ داد. البته با توجه به ارتقای تکنولوژی به‌ویژه در زمینه خرید الکترونیکی پیشنهاد می‌شود این کارت‌ها حذف نشود و از آنها به عنوان یک کیف الکترونیکی استفاده کرد، در چند وقت اخیر بارها دیده شده که افراد در زمان پرداخت وجه سوخت مصرفی خود از کارت‌های بانکی استفاده می‌کنند و این در حالی است که تمام جایگاه‌ها به سیستم‌های به‌روز پرداخت الکترونیک مجهز نشده‌اند.