یک نشست و چند نکته

سومین نشست سران مجمع کشورهای صادر کننده گاز (جی یی سی اف) دوم آذرماه در تهران برگزار خواهد شد. در مورد این نشست مهم بین المللی چند نکته یادآوری می شود: - نشست جی یی سی اف مهمترین بازیگران بازار جهانی گاز را در تهران گردهم می آورد. این بازیگران عبارتند از: روسیه و نروژ به عنوان نخستین و دومین صادر کنندگان بزرگ گاز در جهان از طریق خط لوله، قطر به عنوان بزرگترین صادر کننده گاز طبیعی مایع شده (ال ان جی) و ایران، اگرچه با سهم ناچیز در تجارت گاز، به عنوان بزرگترین دارنده ذخایر گاز طبیعی جهان. - برگزاری سومین نشست سران کشورهای صادر کننده گاز جهان در تهران، موفقیت قابل توجهی است در عرصه دیپلماسی انرژی. حدود دو سال پیش نشست وزارتی جی یی سی اف در تهران برگزار شد که طی آن دولت دکتر روحانی توانست به نخستین موفقیت خود در عرصه انرژی دست یابد. این موفقیت عبارت بود از انتخاب نامزد ایران به عنوان دبیرکل مجمع کشورهای صادرکننده گاز. میزبانی سومین نشست سران کشورهای صادر کننده گاز، تداوم این موفقیتهاست در عرصه برگزاری نشستهای بین المللی انرژی. - نشست جی یی سی اف نمایندگانی از هفت کشور عضو اوپک شامل ایران، عراق، نیجریه، لیبی، الجزایر، ونزوئلا و امارات و نیز شماری از مهمترین صادرکنندگان عمده نفت غیر اوپک مانند روسیه و نروژ را گردهم می آورد و از این رو به طور غیررسمی می تواند فرصت مناسبی را برای تبادل نظر میان اوپک و غیر اوپک در مورد بازار جهانی نفت فراهم آورد و زمینه ساز تصمیاتی باشد برای ایجاد ثبات در بازار جهانی نفت. همچنین هفت عضو اوپک حاضر در این نشست، به جز امارات که دیدگاهش به عربستان نزدیک است، در مورد تحولات بازار نفت دیدگاههای کمابیش مشابهی دارند. نشست تهران فرصت خوبی را فراهم می آورد تا اعضای اوپک در حاشیه نشست گازی تهران دیدگاههایشان را در آستانه نشست وزراتی اوپک، که اواسط آذر ماه در وین برگزار خواهد شد، بیشتر هماهنگ کنند. - جی یی سی اف اگر چه مانند اوپک سازمان نیست، اما در طول ١٤ سالی که از ایجاد آن می گذرد از نظر تشریفات برگزاری نشستها از اوپک سازمان یافته تر عمل کرده و از نظم بهتری برخوردار است. تدوین مقررات روزآمد در نشستهای وزارتی این نهاد می تواند زمینه را برای اتخاذ تصمیات کارآمد در زمینه تحولات گاز در بازار جهانی فراهم کند. به یاد داشته باشیم که اوپک سالهاست نمی تواند در مورد انتخاب دبیرکل به توافق برسد در حالی که سازوکارهای جی یی سی اف در باره انتخاب دبیرکل به میزان زیادی شفاف است و از دامنه قفل شدن سازوکار تصمیم گیری، شبیه آنچه اکنون در اوپک حاکم است، می کاهد. - با وجود روانی نظام تصمیم گیری در جی یی سی اف، این نهاد بین المللی مهم گاز در حال حاضر دست اندرکار مسائل شکلی است و تاکنون از پرداختن به مسائل ماهوی بازار گاز مانند میزان عرضه و یا قیمتها پرهیز کرده است. این در حالی است که اوپک از ابتدای دهه دوم موجودیت خود در پی تغییر نظام حاکم بر قیمتگذاری نفت برآمد و زمانی که عمرش به اندازه عمر کنونی جی یی سی اف بود با اقدام شماری از اعضا قیمت نفت در بازار جهانی حدود چهار برابر افزایش یافت. - جی یی سی اف در فضایی فعالیت می کند که با دهه هفتاد میلادی که قیمتهای نفت چهار برابر افزایش یافت، متفاوت است. حق حاکمیت بر منابع طبیعی، حق ملی کردن منابع نفت و گاز و پرداخت غرامت در ازای ملی کردن این منابع، حاکمیت نظام دو قطبی در جهان و تعارض منافع شرکتهای نفتی بین المللی و کشورهای صاحب نفت از جمله ویژگیهای بارز دهه هفتاد بودند. اکنون جی یی سی اف در شرائط متفاوتی مراحل رشد و بلوغ خود را پشت سر می گذارد. جهانی شدن و همکاریهای گسترده میان شرکتهای بین المللی و کشورهای دارنده منابع نفت و گاز جای رویارویی های پیشین را گرفته است و شرکتهای نفتی بین المللی به مدد جستجو و تحقیق به چنان سطحی از فناوری دست یافته اند که کشورهای دارای منابع نفت و گاز بدون در نظر گرفتن این واقعیتها و نیز سرمایه مالی و انسانی مورد نیاز برای سرمایه گذاری به سختی قادرند منابع نفت و گاز خود را تجاری سازی و عرضه کنند. - درحالی که تا همین ده سال پیش "نظریه اوج نفت" و پیش بینی کمبود منابع نفت و گاز در آینده، مصرف کنندگان انرژی را هراسان می کرد و به طور پیوسته به افزایش قیمتهای نفت و گاز در بازار انرژی می افزود اکنون به مدد تحقیق و توسعه منابع غیر متعارف فراوانی از نفت و گاز در دسترس مصرف کنندگان قرار گرفته است و به تقویت جایگاه کشورهای مصرف کننده و تضعیف جایگاه کشورهای دارنده منابع نفت و گاز در قیمتگذاری این منابع انجامیده است. - و سرانجام این که بازار گاز بسیار متنوع و منطقه ای است و بعید به نظر می رسد که اعضای جی یی سی اف در آینده نزدیک بتوانند در مسائل ماهوی مانند هماهنگ کردن سیاستها در عرصه جهانی و یا نظام قیمتگذاری نقش موثری ایفا کنند. حشمت الله رضوی